Komentarz do Mt 6:13

I. Przyglądając się tekstom tłumaczeń, widzimy, że trudność mogą sprawiać poniższe trzy wyrazy:

εἰσφέρω – wodzić, wieść, wystawiać na, poddawać, wprowadzać;
πειρασμός, ὁ – pokuszenie, pokusa, próba, doświadczenie;
τὸ πονηρόν/ὁ πονηρός – zło, Zły, zepsucie, niegodziwiec;

Dodatkowo w tekście oryginału mamy konstrukcję zaprzeczenia μή z czasownikiem w trybie przypuszczającym (coniunctivus): μὴ εἰσενέγκῃς, którą w gramatyce greckiej określa się nazwą: coniunctivus prohibitivus.
Z reguły konstrukcja taka wyraża zakaz, wezwanie do niedziałania, a niektórzy sądzą, że jest to forma złagodzonego trybu rozkazującego i występuje właśnie przeważnie jako coniunctivus aorsiti z przeczeniem μή (tak jak w naszym fragmencie).

II. Porównując tłumaczenia pod kątem początkowej frazy, możemy je z grubsza podzielić na:

	Fraza		Przekład	Razem
	καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς	πειρασμόν	Przekład	Razem
"tradycyjne"	i nie wódź nas na	pokuszenie	EDW; SK; EDG; W; BW; KUL; BL	7
"tradycyjne"	i nie wprowadź nas w	doświadczenie, pokusę	PI; NBG; UNT; TNP	4
"współczesne"	i nie wystawiaj nas na	pokusę, próbę	BT^I; PW; NŚ; PJ; KŻ; UBG; PO; BI	8
	i nie poddawaj nas	pokusie	KR/BWP	1
	i nie dozwól (nie dopuść, nie dopuszaczaj), abyśmy ulegli (ulec nam)	pokusie	BT^II-V; BP; SŻ³; PE; EP	5
	spraw, abyśmy nie ulegli	próbie	PD	1
	obyś nie wystawiał nas na	próbę	EPP	1
"parafrazy"	bądź przy nas w	próbie	PL	1
"parafrazy"	chroń nas w chwilach (w obliczu)	pokus	SŻ	1

1.	I nie wódź (wprowadź, wprowadzaj) nas na pokuszenie – interpretacje tradycyjne

Występują w przekładach, w których εἰσφέρω tłumaczone jest dosłownie (tradycyjnie), ale sens sugerować może, jakoby Bóg był bezpośrednią przyczyną ludzkich pokus. Dodatkowo wydaje się, że powiązane są z rzeczownikiem πειρασμός, ὁ – oddawanym jako: pokusa, pokuszenie. Być może także duży wpływ na takie tłumaczenie miało powszechne użycie powyższej frazy zarówno w liturgii jak i praktyce pacierza (wynikające z przekładów łacińskich). Słowa: I nie wódź (wwódź) nas na pokuszenie – znane są conajmniej już od czasów Biblii brzeskiej (no i szczególnie przekład Wujka), to właśnie ze względu na fakt, że zadomowiły się powszechnie zarówno w liturgii oraz w praktyce prywatnej modlitwy "Ojcze nasz" (zarówno w tradycji protestanckiej jak i katolickiej), tłumacze pozostawili ją bez zmian.

Jednakże refleksja teologiczna, która wyjaśnia, że Bóg raczej nikogo nie kusi oraz tekst np. z Jk 1:13 –

Niechaj nikt, gdy wystawiony jest na pokusę, nie mówi: Przez Boga jestem kuszony; Bóg bowiem nie jest podatny na pokusy do złego ani sam nikogo nie kusi

skłania tłumaczy do poszukiwania innych, poniższych interpretacji.

2.	I nie dopuść (dopuszczaj) nas, abyśmy ulegli pokusie; I nie wystawiaj nas na próbę ; i nie poddawaj nas próbie – interpretacje współczesne

W takim podejściu εἰσφέρω oddawane jest metaforycznie (?) i trochę powiązane z innym tłumaczeniem rzeczownika πειρασμός, ὁ – gdzie akcent położony jest na znaczenia: próba, doświadczenie.

Oczywiście niektórzy nie zgadzają się z powyższą, metaforyczną interpretacją, sugerując, że w czasowniku εἰσφέρω trudno doszukać się znaczenia: przyzwalać, pozwalać, dopuszczać. Zwracają uwagę na innya, bardzo podobny czasownik εἰσφρέω – dopuszczać, wpuszczać; dopuszczać do siebie z sugestią, że raczej jest to błąd tłumaczy, którzy mylą te czasowniki (tzw. czeski błąd)b.

3.	ale zbaw nas ode złego; chroń nasz przed Złym (niegodziwcem) – interpretacje osobowego lub bezosobowego zła

W związku z tym, że dopełniacz τοῦ πονηροῦ zarówno w rodzaju męskim i nijakim w grece brzmi tak samo, dostrzegamy w naszych tekstach dwie interpretacje. Część tłumaczy oddaje ten rzeczownik w sensie: ocal nas od złego (niegodziwca, szatana) – widząc tu męski zaimek osobowy, a cześć interpretuje, że to forma rodzaju nijakiego, rozumiana jako zło w sensie ogólnym. Obie interpretacje, jak widzimy, są dopuszczalne, ale która jest lepsza – to wydaje się nierozstrzygalne.

Dalsze pogłębienie tematyki polecam:

Audycja prof. Kaliny Wojciechowskiej ma You Tube: "Prof. Kalina Wojciechowska o tłumaczeniu modlitwy Ojcze Nasz"
Bardzo dokładne omówienie kontekstu żydowskiego całej modlitwy "Ojcze nasz" przedstawia na You Tube prof. Marcin Majewski: Tego nie wiedziałeś o modlitwie OJCZE NASZ !

Analiza gramatyczno-filologiczna Mt 6:13

καί – coniunctio – spójnik: i, a;

μή – particula – partykuła: nie; (dla wyrażenia zaprzeczenia zakazu, życzenia, błagania, przestrogi);

εἰσενέγκῃς – verbum, coniunctivus aoristi activi 2 persona singularis – czasownik od: εἰσφέρω – wprowadzać, wnosić, przynosić, prowadzić (kogoś, coś, w jakieś miejsce); unieść ze sobą, przynieść, wlec, ciągnąć, wciągnąć pass.: wpaść, być wprowadzonym (dokądś); εἰσφέρω τινὰ εἰς πειρασμόν – wieść kogoś na próbę, prowadzić na wypróbowanie, wystawiać na próbę;

ἡμᾶς – pronomen, accusativus 1 persona pluralis – zaimek osobowy od: ἐγώ – ja; tu: nas;

εἰς – praepositio (+ acc.) – przyimek: o kierunku: do, ku, na, w; o terminie: do, aż, przez, aż do, na; o granicy i mierze czynności: do, aż do, około, po; o przyczynie: z powodu, ze względu, na skutek; o stosunku do osoby lub rzeczy: względem, co do, o (kimś); o sposobie: na (obecny sposób), na (miarę), w (miarę); o celu lub przedmiocie: dla, na, ku;

πειρασμόν – substantivum, accusativus masculinum singularis – rzeczownik od: πειρασμός, ὁ – próba, wypróbowanie, doświadczanie, kuszenie (do zła, grzechu), pokusa, wystawianie na próbę, bycie doświadczanym, domaganie się; cierpienie;

ἀλλά – particula – partykuła (w jęz. pol. spójnik): ale, lecz, a, ależ, tylko, albowiem, przynajmniej, bowiem, wszelako, atoli; to przecież, lecz także, w każdym razie, do czegóż; teraz; oprócz; ale wszakże, ale jednakże, ależ przecież, ale mimo to, nawet; -że;

ῥῦσαι – verbum, imperativus aoristi medii 2 persona singularis – czasownik od: ῥύομαι – wydobywać (z niebezpieczeństwa), ratować, wybawiać, zbawiać, wyswabadzać, wyzwalać; zasłaniać, ochraniać (kogoś, z acc.; od czegoś, z czegoś);

ἡμᾶς – jak wyżej;

ἀπό – praepositio (+ gen.) – przyimek: o miejscu: od, z, z dala od, dla; ze strony; przyczynowo: za coś, od czegoś, od kogoś; z powodu czegoś, dzięki czemuś, z pomocą, z siebie;

τοῦ πονηροῦ – substantivum, genetivus masculinum/neutrum singularis – rzeczownik odprzymiotnikowy od: πονηρός, -ά, -όν a) jeśli rodzaj męski: ὁ πονηρός – zły człowiek, niegodziwiec, złoczyńca, tchórzliwy (człowiek) ; Zły (szatan); b) jeśli rodzaj nijaki: τὸ πονηρόν – to, co złe; zło, niegodziwość;

Krytyka tekstu Mt 6:13

6:13 W niektórych, młodszych rękopisach, werset zakończony jest doksologią: Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας – albowiem twoje jest królestwo i moc, i chwała na wieki wieków. Amen (patrz np. BW). Doksologii tej brak jednak w najstarszych i najlepszych manuskryptach. Zachowały je np. rękopisy: K L W Δ Θ Π f¹³ 28 33 565 700 892 1009 1010 1071 1079 1195 1216 1230 1241 1242 1365 1546 1646 Byz Lect;
Wyjaśnia się to głównie tak, że jest to późniejszy dodatek liturgicznyc.

Wnioski dotyczące Mt 6:13

Jak widzimy polskie tłumaczenia końcówki słów Modlitwy Pańskiej nie są do końca jednoznaczne. Część zachowuje tradycyjne "pacierzowe" brzmienie. Niektórzy tłumacze starają się wydobyć znaczenia, które mogą być inspirowane błędnym odczytaniem słów oryginału. Kwestia czym jest pojęcie zła (osobowe czy bezosobowe) na gruncie filologicznym (jak i z kontekstu) wydaje się być nierozstrzygnięta.

a) Patrz np. T. Wojtaś Biblia nazaretańska Ewangelia wg Mateusza, str. 40, wyd. Szofar, ²2018
b) Tym bardziej, że słowniki do NT nie rejestrują czasownika εἰσφρέω.
c) Warto zauważyć, że we współczesnej liturgii mszy rzymskiej słowa tej doksologii padają prawie bezpośrednio po modlitwie "Ojcze nasz".