PISMO ŚWIĘTE NOWEGO TESTAMENTU – ANTOLOGIA POLSKICH PRZEKŁADÓW PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ (1945-2023)

Komentarz do Flp 2:6-7

I. Tekst bardzo ciekawy, ale zarazem trudny i dość niejasny. Pierwszym terminem jest imiesłów ὑπάρχων od: ὑπάρχειν – pierwotnie oznaczający: zaczynać. Z czasem przybrał znaczenie po prostu istnieć bądź z odcieniami: być z natury, od początku lub poprzednio200. Egzegeci dostrzegają tu znaczenie preegzystencji i stanu trwałego. Najczęściej przekładany jest słowami: istniejąc, będąc, czyli jako imiesłów przysłówkowy współczesny201.

Imiesłów ten bywa wyrażany zdaniem podrzędnym jako participium coniunctum i może zastępować zdanie przyzwolone: choć istniał, tak: BW, PW, SŻ^1-2, NŚ, PJ. Dodatkowo w PW tłumacz dodał określenie "zawsze był", zaś w przekładzie KR/BWP: "od wieków". Są to jednak dodatki komentujące tekst oryginalny i powinny być traktowane raczej jako forma doktrynalnej interpretacji.

II. Drugą kwestią jest fraza: ἐν µορφῇ θεοῦ, która dosłownie oznacza: "w formie Bożej". Wyrażenie to kojarzone jest nie tyle z naturą czy stanem, lecz rysami zewnętrznymi, pozycją, kondycją, wyglądem, zewnętrznym przejawem ukazującym istotę jakiegoś bytu. Jest słowem spokrewnionym z pojęciem obrazu (obrazu istoty Bożej)202. Większość przekładów oddaje μορφή jako "postać". Można oczywiście zastanawiać sie, co to znaczy: „istnieć w postaci (wyglądzie, formie) Bożej” – czy chodzi tu o sposób pre/egzystencji Chrystusa przed wcieleniem, ale pozostawiamy to pytanie teologii. Warto przy okazji zauważyć, że ks. Popowski w swoim PI nadaje leksemowi μορφή w wersecie 6 znaczenie: postać (w postaci Bożej), zaś w 7: kształt (kształt sługi). Sugerowałoby to zamienność obu pojęć, z czym nie wszyscy się zgadzają.

III. Trzecią kwestią jest nie do końca zrozumiała fraza οὐχ ἁρπαγµὸν ἡγήσατο. Jest to hapax legomenon, tj. wyrażenie tylko raz padające na kartach NT. Egzegetom znanych jest około 10 różnych interpretacji tego fragmentu203. Zwraca się uwagę na idiomatyczny charakter tego sformułowania oraz na kontekst teologiczny. Niejasne jest znaczenie terminu ἁρπαγµός

– porwanie, rabunek, przywłaszczenie, uzurpacja, zaś niektórzy: coś, co dopiero ma być zdobyte.

IV. W zależności od przyjętej teologii (protestanckiej lub katolickiej) fraza różnie jest tłumaczona i interpretowana.

1. Katoliccy tłumacze starają się uwydatnić sposób objawienia egzystencji Bożej w ludzkim życiu Jezusa oraz sposobność, wolną wolę (wybór) Chrystusa, stąd w tłumaczeniach są następujące sformułowania:

nie strzegł jej zazdrośnie;	nie obstawał nieugięcie;	nie skorzystał ze sposobności;
nie uznał za stosowne korzystać;	nie uważał za grabież;	nie za łakomy łup uznał;
nie uważał za równość Bogu to coś, co należy posiąść siłą;	nie zatrzymał jako zdobyczy;	nie dbał o to, aby być równy Bogu

2. Niektórzy protestanccy egzegeci utrzymują, że Jezus utracił, wyzbył się, wyparł się bóstwa lub niejako zrezygnował ze swej Bożej natury204 na rzecz pełnego człowieczeństwa. Innymi słowy, przestał być Bogiem, a jedynie zachował świadomość, co do swojej własnej niezwykłości. Ale czy możemy to odczytać z polskich tłumaczeń?

nie upierał się zachłannie;	nie skorzystał w pełni z tej równości;	nie obstawał przy swych boskich prawach;
nie brał pod uwagę zagarnięcia;	nie wykorzystał swojej równości;	nie poczytywał sobie za zdobycz;

3. Jeszcze inaczej interpretuje ten zwrot przekład NŚ. Tu Jezus w ogóle z góry nie rozważał kwestii równości z Bogiem, lecz jako istota niższa od Boga (wg teologii śJ) przyjął rolę, jaką mu On wyznaczył.

V. Wydaje się, że οὐχ ἁρπαγµὸν ἡγήσατο jest jednak pospolitszym zwrotem, w którym akcent kładzie się na rzecz już zdobytą, aniżeli do zdobycia205.

Rozważa się zatem dwa kierunki interpretacji:

1.	jako działanie podmiotu czynnego	porywanie, łupienie, uzurpacja, przywłaszczenie

oraz

2.	jako działanie na podmiot w znaczeniu biernym	rzecz porwana/porywana, łup, niesprawiedliwa zdobycz,

ale z subtelnym podziałem jeszcze na:

a)	res rapta (coś pochwyconego),

b)	res rapienda (coś do pochwycenia);

VI. Ostatecznie w przekładzie BT (wszystkie wydania), ale i w KUL – ten sam tłumacz – o. A. Jankowski na podstawie idiomatycznego zwrotu istniejącego w literaturze papirusowej, oddaje ten urywek jako: nie skorzystał ze sposobności207. Podobnie tłumaczy ks. Jan Kanty Pytel w BP.

1. Ciekawostką jest fakt, iż niektórzy bibliści katoliccy (np. ks. prof. E. Dąbrowski208, ks prof. B. Wodecki209), bardzo krytycznie oceniają tak przetłumaczone wyrażenie. Ponadto inni zdają się zarzucać, że takie tłumaczenie jest błędne, bo dopuszcza interpretację nestoriańską i ariańską210. Na podstawie łacińskiego przekład Wulgaty tekst powinien brzmieć:

W tłumaczeniu Dąbrowskiego EDW np. z roku 1967 mamy:

lub z greckiego EDG:

2. Z drugiej strony warto zwrócić uwagę, iż są i tacy egzegeci, wg których przekład Jankowskiego jest najtrafniej oddanym tłumaczeniem na język polski212.

3. Obecnie w najnowszym komentarzu NKB (podobnie i w PL) można zaobserwować tendencję, aby znaczenie ἁρπαγμός, ὁ derywować od czasownika ἁρπάζω w stronie biernej. Nadaje mu się wtedy treść wyrażającą wolną wolę, wybór, wolną decyzję. Wtedy Chrystus nie dba o swoją równość, wszak jest 'równy Bogu' i dobrowolnie przyjmuje postać sługi. Odnośnie do ostatniego terminu δοῦλος, ὁ – sługa kilka przekładów: SŻ^1-2, PW, NŚ, KŻ, UNT tłumaczy dosłownie, mianowicie: niewolnik.

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:

1. P.T. O'Brien – The Epistle to the Philippians: a commentary on the Greek text, str: 206-227 oraz 253-262, z serii: The New International Greek Testament Commentary Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1991.
2. R.A. Horsley – Paul and the Roman imperial order, str. 136-153, published by Trinity Press International, 2004; (brak strony 152);
3. M.J. Gorman – Cruciformity: Paul's narrative spirituality of the cross, str. 164-172, Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 2001;
4. L.W. Hurtado – How on Earth Did Jesus Become a God? Historical questions about devotion to Jesus, str. 83-107, Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 2005;
5. B.B. Thurston, J.M. Ryan – Philippians and Philemon , str: 72-92, z serii: Sacra Pagina, published by Liturgical Press 2005, 2009. (szczególnie str. 81);
6. J.L. Sumney – Philippians: A Greek Student's Intermediate Reader, a zwłaszcza str: 45-46, published by Hendrickson Publishers Inc. Peabody Massachusetts 2007
7. L. Irons – Outline of R. P. Martin's book on Philippians 2:5-11 (PDF)
*********************
8. A. Jankowski – Listy więzienne Świętego Pawła, str. 111-122, Pallotinum, Poznań 1962 – ze strony p. Piotra Andryszczaka

    Analiza gramatyczno-filologiczna Flp 2:6-7    

ὃς – pronomen, nominativus masculinum singularis – zaimek: ὅς, ἥ, ὅ – ten, ta, to; który, która, które; on, ona, ono; jaki, jaka, jakie;

ἐν – praepositio (+ dat.) – przyimek: w, na (coś, kogoś); z, przy, blisko, obok, wśród, za, między, u, od, do, pod, przez, przed, podczas, gdy, ponieważ, za przyczyną, za pomocą, przy pomocy, w obecności, z powodu, dzięki, w czasie, w ciągu, podstępem, ze względu; *w jedności*;

µορφῇ – substantivum, dativus femininum singularis – rzeczownik od: μορφή, ἡ – forma, postać, kształt, wygląd, zewnętrzny wygląd, sposób ukazywania się; wdzięk;

θεοῦ – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: θεός, ὁ – bóg, Bóg;

ὑπάρχων – verbum, participium praesentis activi nominativus masculinum singularis – imiesłów od: ὑπάρχω – czasami jako substytut εἶναι: zaczynać, rozpoczynać, dawać początek; istnieć, być (rzeczywiście, już przedtem, pierwszym, na początku), być do dyspozycji; istnieć, być;

οὐχ – adverbium/particula – od: οὐ; przed samogłoską οὐκ lub przed przydechem mocnym οὐχ – nie;

ἁρπαγµὸν – substantivum, accusativus masculinum singularis – rzeczownik od: ἁρπαγμός, ὁ – porwanie, rabunek, grabież, obrabowanie, przywłaszczenie; uzurpacja;

ἡγήσατο – verbum, indicativus aoristi medii 3 persona singularis – czasownik od: ἡγέομαι – przewodzić, kierować, panować, rządzić; oceniać, sądzić, mniemać, uważać;

τὸ – articulo, accusativus neutrum singularis – rodzajnik nijaki: to;

εἶναι – verbum, infinitivus praesentis activi – czasownik: czasownik w bezokoliczniku: być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

τὸ εἶναι – substantivus, nominativus neutrum singularis –rzeczownik odczasownikowy: bycie; istnienie; przebywanie;

ἴσα – adiectivum, accusativus neutrum pluralis – przymiotnik: ἴσος, ἴση – równy, jednakowy, równouprawniony, dostosowany, podporządkowany; zgodny; stały regularny;

θεῷ – substantivum, dativus masculinum singularis – rzeczownik od: θεός, ὁ – bóg, Bóg;

ἀλλὰ – particula – (w jęz. pol. spójnik) – ale, lecz, a, ależ, tylko, albowiem, przynajmniej, bowiem, wszelako, atoli; to przecież, lecz także, w każdym razie, do czegóż; teraz; oprócz; ale wszakże, ale jednakże, ależ przecież, ale mimo to, nawet; -że.

ἑαυτὸν – pronomen, accusativus masculinum singularis – zaimek (brak nominatiwu tylko przypadki zależne) od: ἑαυτοῦ, -ῆς, -οῦ – się, siebie, siebie samego; ich, jego, swój; pl. nawzajem, między sobą;

ἐκένωσεν – verbum, indicativus aoristi activi 3 persona singularis – czasownik od: κενόω – czynić pustym, ogołacać, opróżnić; pass. słabnąć, zanikać, stawać się daremnym;

µορφὴν – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: μορφή, ἡ – jak wyżej;

δούλου – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: δοῦλος, ὁ – sługa, niewolnik, poddany;

λαβών – verbum, participium aoristi activi nominativus masculinum singularis – czasownik od: λαμβάνω – brać, czerpać, chwytać; zbierać, pobierać; przyjmować, czynić swoim, ująć; osiągać, uzyskiwać;

ἐν – praepositio (+ dat.) – przyimek: jak wyżej;

ὁµοιώµατι – substantivum, dativus neutrum singularis – rzeczownik od: ὁμοίωμα, ὁ – podobieństwo; obraz, wygląd (zewnętrzny), wizerunek, porównanie;

ἀνθρώπων – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: ἄνθρωπος, ὁ – człowiek;

γενόµενος – verbum, participium aoristii medii nominativus masculinum singularis – czasownik od: γίνομαι (klas. γίγνομαι) – stawać się, być; rodzić się; powstawać; pojawiać się;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

σχήµατι – substanitvum, dativus neutrum singularis – rzeczownik od: σχῆμα, τό – o osobach: zewnętrzny wygląd, postać, cecha, stan, właściwość; o rzeczach: postać, figura, kształt, forma, pozór, cień;

εὑρεθεὶς – verbum, participium aoristi passivi nominativus masculinum singularis – czasownik od: εὑρίσκω – znaleźć (coś, kogoś, jakimś, z podw. acc.); spotkać, natrafić; pass. dać się znaleźć (komuś z dat.), znaleźć się;

ὡς – adverbium/coniunctio – przysłówek: (tak) jak, jakby, jak gdyby; jako, jakoby, jako że, ponieważ, gdyż, dlatego że, jakże, jak bardzo, w jaki sposób, gdy, niby, kiedy, dopóki; – spójnik: że, iż, żeby, jak, tak, że; tak, iż; gdyż, ponieważ, bo;

ἄνθρωπος – substantivum, nominativus masculinum singularis – rzeczownik: jak wyżej;

            Krytyka tekstu Flp 2:6-7            

2:6-7 Tekst przekazany w większości rękopisów jednomyślnie, bez znaczących wariantów.

        Wnioski dotyczące Flp 2:6-7        

Wydaje się, że każdy tłumacz chciał jak najlepiej oddać rozważany fragment. Przekłady katolickie starają się nie umniejszać roli Jezusa, akcentując jego wolną wolę, posiadanie wyboru, niewykorzystywanie okazji. Tłumaczenia protestanckie podobnie, jedynie tekst NT w wydaniu NŚ zdaje się sugerować, że a priori myśl o równości z Bogiem nie zaistniała w Jezusie, że nie było ku temu żadnej sposobności.

1. 200) Listy więzienne, w: Pismo Święte Nowego Testamentu w 12 tomach, Wstęp – Przekład – Komentarz, opracował o. Augustyn Jankowski, wyd. Pallotinum, tzw. komentarz KUL, PSNT tom VIII, Poznań 1962; Zob. skany.
2. 201) Participia greckie nie wyrażają stopnia czasu, a jedynie rodzaj czynności. Participium praesentis wyraża czynność niedokonaną, rozwijającą się równocześnie z czynnością zdania: "istniejąc – nie poczytywał sobie za zdobycz". Zob. M.Auerbach, M.Golias Gramatyka grecka §218, str. 198 oraz M. Golias Wstępna nauka języka greckiego. Preparacje, §31, uwaga 96, str. 28.
3. 202) Listy więzienne, str. 114.
4. 203) Dzieje Apostolskie, Listy św. Pawła, w serii: Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, wyd. Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1997, str. 396; Zob. także wyczerpujący artykuł w formie Ekskursu w komentarzu KUL-owskim Listy Więzienne: Hymn o pokorze Chrystusa, str. 519-531.
5. 204) Dzieje Apostolskie, Listy św. Pawła, str 395.
6. 205) Czyli nie o res rapienda, ale o res rapta, zob. o. H. Langkammer w komentarzu do BL, List do Filipian, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001, str. 48; Przy okazji szkoda, że w artykule "Uniżony i wywyższony Chrystus (Flp 2,6-11)" w: Ruch Biblijny i Liturgiczny, Rok XXVIII, 4-5 (1975), str. 216-225 ks. prof. Langkammer praktycznie wersetowi 6 nie poświęca uwagi.
7. 206) H. Langkammer OFM, Hymny Chrystologiczne Nowego Testamentu, wyd. Księgarnia św. Jacka, Katowice 1976, str. 93.
8. 207) Listy więzienne, komentarz KUL, PSNT tom VIII, str. 114.
9. 208) Zob. broszura: E. Dąbrowski Nowy przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych, Krytyczna ocena tzw. Biblii Tysiąclecia, Poets' and Painters' Press, Londyn 1967.
10. 209) "(...) – to nie tylko "nie skorzystał ze sposobności, aby być na równi z Bogiem", jak niefortunnie oddano następne słowa w BT i w Komentarzu KUL do Listów Więziennych (a także niestety ks. J. Pytel w BP), gdyż τὸ εἶναι ἴσα θεῷ już jest faktem odwiecznym – po linii ἐν µορφῇ θεοῦ ὑπάρχων (już – od wieków – istniał w naturze Bożej), a nie jakoby dopiero miałaby być Mu dana "sposobność, aby być na równi z Bogiem", z której rzekomo mógł skorzystać lub "nie skorzystać". Przecież nie jesteśmy tu w sferze antycznej mitologii, gdzie Herkulesowi "dana była taka sposobność", by został zaliczony do bóstw Olimpu, ale jesteśmy tu w głębokiej teologii Pawłowej NT, podkreślającej od początku autentyczny realizm Bóstwa Jezusa Chrystusa!" – tekst za stroną: http://www.effatha.org.pl "Idea mesjańska w Starym Testamencie", ks. prof. Bernard Wodecki. Podobnie i o. H. Langkammer w komentarzu do BL, List do Filipian, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001, str. 48-49.
11. 210) Bardziej szczegółowo, zob. strona: O błędach w przekładzie tzw. Biblii Tysiąclecia. Zob. także artykuł ks. protoijereja Stanisława Stracha Zagubione w przekładzie z Przeglądu Prawosławnego, gdzie dokonuje on analizy gramatycznej omawianego fragmentu.
12. 211) Zdziwienie, ale zarazem i wątpliwość co do rzetelności (autentyczności ?) broszury Dąbrowskiego pt. "Nowy przekład...", Londyn 1970 budzić może fakt, iż tenże sam ks. prof. Dąbrowski "promuje" "heretycki" przekład o. prof. Jankowskiego w serii komentarzy KUL-owskich do NT, której to był redaktorem. Należy nadmienić, że komentarz Jankowskiego został wydany w 1962 r, a zatem za życia Dąbrowskiego. Uważam, że jako redaktor serii mógł zareagować i wpłynąć na inne, lepsze (?) oddanie tego fragmentu. Chyba że jednak się mylę. Omówienie broszury ks. Dąbrowskiego zob. artykuł ks. prof. J. Frankowskiego pt. "Biblia Tysiąclecia – Jej Wartość i Znaczenie" (Ruch Biblijny i Liturgiczny 23.2-3 [1970]), str. 76-87;
13. 212) Tak ks. S. Mędala w: Dzieje Apostoskie, Listy św. Pawła, str. 396.