Komentarz do J 1:3-4

I. Trudnością jaką napotykają tłumacze w tym fragmencie, jest kwestia interpunkcji. W zależności od tego, gdzie zostanie umieszczony przecinek lub kropka, sens wyrażenia będzie inny.

Otóż nie wiemy, czy wyrażenie: "Wszystko przez Nie się stało..." łączyć z z końcówką wersetu 3, czy są one początkiem wersetu 4.
Poniżej przedstawiłem możliwe wariantya, a dalsze informacje dodatkowo także w Krytyce tekstu.

Zatem mamy:

kropkę po ἕν:

καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν. ὃ γέγονεν ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν... – a bez niego nie stało się nic. Co stało się w nim, było życiem ...

tu jeszcze z "podpodziałem" tj. przecinek przed "w nim", ponieważ ἐν αὐτῷ można łączyć z ὃ γέγονεν jak i z: ζωὴ ἦν, czyli:

a bez niego nie stało się nic. [To] co stało się, w nim było życiem ...

lub:

kropkę po γέγονεν:

καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν ὃ γέγονεν. ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν... – a bez niego nie stało się nic, co się stało. W nim było życie ...

Widzimy, że za sposobem 1 opowiada się 5 przekładów: BP, PI, PE, BL, EP, pozostałe mają wariant 2.

1. Według komentarza do PD werset ten można także oddać następująco:

“(...) I z tego, co istnieje, nic się nie stało bez Niego.”

Przekład PI (w przypisie) także zaznacza znane nam już warianty:

"i bez niego nie stało się ani jedno. Które stało się w nim, życiem było"

oraz

"i bez niego nie stało się ani jedno, które się stało. W nim życie było."

2. Z kolei prof. Wojciechowski w swojej Synopsieb proponuje przekład:

Wszystko przez nie się stało i bez niego nie stało się ani jedno. Co stało się w nim, życiem było, a życie było światłem ludzi.

zaś w przypisie podaje warianty (jeden już powtórzony):

"Co stało się, w nim życiem było" oraz "Bez niego nie stało się ani jedno, które się stało. W nim życie było".

II. Warto jeszcze zwrócić uwagę, że przyimek ἐν we frazie: ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν w wariancie 2 możemy przełożyć np. na kilka (być może spekulatywnych) sposobów jako:

a)	dativus locativus (umiejscowienia, miejscownik)	"...co się stało. W nim było życie"	może w sensie: "w nim (Słowie) było źródło życia"

b)	dativus instrumentalis (narzędnikowo)	(dosł.) "...co się stało. Przez nie było życie", czyli "przez nie (Słowo) stało się/powstało życie"	może w sensie: "ono (Słowo) było źródłem/zasadą/praprzyczyną/stwórcą życia" albo: *Bóg Słowem (Logosem) powołał wszystko do istnienia*c;

c)	dativus commodi (korzyści)	(dosł.) "...co się stało. Dla [siebie samego] było życiem" albo: "Dla [innych] stało się życiem"	może w sensie: "ono (Słowo) dla naszego dobra stało się życiem (zaistniało)";

d)	dativus terminis (celu)	(dosł.) "...co się stało. Celem jego było życie"	w sensie: "przyszedł po to, aby powstało życie";

e)	dativus cause (powodu)	(dosł.) "...co się stało. Z jego powodu powstało życie", czyli "z powodu (Słowa) powstało życie"	może w sensie: "ono (Słowo) było powodem, dla którego powstało życie";

lub sugerując się lekcją z papirusu P⁶⁶, gdzie z kolei brak przyimka ἐν (patrz: Krytyka tekstu):

f)	dativus possessoris (posiadacza)	(dosł.) "...co się stało. Jemu było życie" – tzn. "(Słowo) posiadało/miało życie"	albo w sensie: "(Słowo) było suwerenem życia";

Generalnie większość przekładów występuje w wariancie a.

III. Ciekawą, myślę, jest jeszcze kwestia leksemu γέγονεν – jest to indicativus perfecti activi, czyli opisujący czynność czasownika w trybie oznajmującym w czasie przeszłym dokonanym, ale skutki tej czynności nadal trwają. Czas perfectum opisuje stan obecny, będący wynikiem czynności przeszłej dokonanej. Tutaj najbliższym znaczeniem byłoby określenie: "to, co istnieje", "co zaistniało i trwa/istnieje" itp. – jako wynik stworzenia i dalszej, obecnej egzystencji, trwania. Wydaje się zatem, że niektóre tłumaczenia starają się właśnie ten niuans wydobyć. Do nich zaliczyłbym przekłady: EDG, SK, PW, SŻ³, PD, EP, PL.

IV. Niektórzy zauważają, że gdy połączymy koniec frazy z wersetem 3 (czyli wariant 2), wtedy otrzymamy aluzję do qumrańskiego tekstu z Reguły Zrzeszenia 1QS kol. 11 wers 11, tj. fragmentu dziękczynnego hymnu pochwalnego wygłaszanego przez maskila. Tekst znad Morza Martwego jest być może dla niektórych pomocny, aby zrozumieć wypowiedź św. Jana. W polskich tłumaczeniach qumrański fragment brzmi następująco:

“Wszystko powstało przez Jego poznanie, a wszystkim, co istnieje, On kieruje według swego planu, a bez Niego nic się nie dzieje” – wg Komentarza KULd;

“(...) przez Jego mądrość wszystko się stało, Jego myśl kieruje wszystkim, co istnieje; bez Niego zaś nic się nie stało” – wg przekładu J. Fitzmyera SJe;

“(...) Wszystko powstało przez Jego poznanie, a wszystko, co istnieje, On utwierdza Swoją myślą i bez Niego nic się nie dzieje.” – wg przekładu prof. Tylochaf;

“(...) Przez jego wiedzę wszystko się staje. Wszystko, co istnieje, ustanowił poprzez swą myśl i bez niego nic nie zostało uczynione” – wg przekładu prof. Muchowskiegog;

“(...) Przez jego wiedzę wszystko się staje; On ustanowił swym zamysłem wszystko, co istnieje, bo bez Niego nic nie mogłoby powstać”. – wg przekładu ks. prof. Troninyh;

gdzie wydaje się, że wszystkie ekwiwalenty: poznanie, mądrość, myśl, wiedza mieszczą się w znaczeniu greckiego leksemu Logos (ὁ λόγος).

Dalsze pogłębienie tematyki polecam link:

L. Morris – The Gospel according to John , str: 71-75, z serii: The New International Commentary of the New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1995.

Analiza gramatyczno-filologiczna J 1:3-4

πάντα – adiectivum, nominativus neutrum singularis – przymiotnik od: πᾶς, πᾶσα, πᾶν – każdy, wszystek, cały;

δι' – praepositio (+ gen.) – przyimek: o miejscu, przestrzeni, obszarze, objętości: przez, poprzez; o czasie: przez, stale, zawsze, po, do, podczas gdy, w ciągu, gdy; o sposobie: przez, dzięki czemuś, za pośrednictwem, przy pomocy, pod wpływem; wsród, pośród; wzdłuż; z racji, z powodu, za sprawą;

αὐτοῦ – pronomen, genetivus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

ἐγένετο – verbum, indicativus aoristii medii 3 persona singularis – czasownik od: γίνομαι (klas. γίγνομαι)– stawać się, być; rodzić się; powstawać; pojawiać się;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

χωρὶς – praepositio (+ gen) – przyimek: bez (kogoś, czegoś), z dala, oddzielnie (od kogoś, od czegoś), niezależnie, z wyjątkiem, nie licząc; inaczej niż, odmiennie(od czegoś); jako adv. oddzielnie, osobno, pojedynczo, inaczej;

αὐτοῦ – pronomen – zaimek: jak wyżej;

ἐγένετο – verbum – czasownik: jak wyżej;

οὐδὲ – coniunctio/adverbium – spójnik/przysłówek: jako con. nie, ani (nie); i nie, ani też, także nie, ale nie; jako adv. bynajmniej, wcale nie, nawet nie, ani trochę, także nie;

ἕν – numerale/adiectivum – liczebnik od: (εἷς, μία, ἕν) – jeden; jeden i ten sam, sam jeden; jako adv. jednolity, pojedynczy, jakiś, pewien;

ὃ – pronomen, nominativus netrum singularis – zaimek ὅς, ἥ, ὅ: ten, ta, to; który, która, które; on, ona, ono; jaki, jaka, jakie;

γέγονεν – verbum, indicativus perfecti activi 3 persona singularis – czasownik od: γίνομαι (klas. γίγνομαι) – stawać się, być; rodzić się; powstawać; pojawiać się;

ἐν – praepositio (+ dat.) – przyimek: w, na (coś, kogoś); z, przy, blisko, obok, wśród, za, między, u, od, do, pod, przez, przed, podczas, gdy, ponieważ, za przyczyną, za pomocą, przy pomocy, w obecności, z powodu, dzięki, w czasie, w ciągu, podstępem, ze względu; *w jedności*;

αὐτῷ – pronomen, dativus masculinum singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

ζωὴ – substantivum, nominativus femininum singularis – rzeczownik od: ζωή, ἡ – życie; (doczesne, fizyczne, nadprzyrodzone), egzystencja, bytowanie, istnienie;

ἦν – verbum, indicativus imperfecti activi 3 persona masculinum/neutrum singularis – czasownik od: εἰμί – być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

καὶ – coniunctio – spójnik: jak wyżej;

ἡ ζωὴ – substantivum, nominativus femininum singularis – rzeczownik: jak wyżej;

ἦν – verbum, indicativus imperfecti activi 3 persona masculinum/neutrum singularis – czasownik: jak wyżej;

τὸ φῶς – substantivum, nominativus neutrum singularis – rzeczownik: światło, blask, światłość;

τῶν ἀνθρώπων – substantivum, genetivus masculinum pluralis – rzeczownik od: ἄνθρωπος, ὁ – człowiek;

Krytyka tekstu J 1:3-4

1:3-4 Kodeksy majuskułowe (posiadające cześciową interpunkcję) oraz papirusy, w których występuje pisownia ciągła, nie dają ostatecznej odpowiedzi, jaki jest właściwy podział wyrazów oraz interpunkcja. Widzimy, że w najstarszych rękopisach mianowicie papirusie P⁶⁶ oraz papirusie P⁷⁵ wydają się występować wątpliwości. Być może i kopiści mieli wahania odnośnie sensu naszego fragmentui.

Warto bowiem zwrócić uwagę na zawartość papirusu P⁶⁶. Otóż tekst przekazany przez ten rękopis brzmi: και χωρις α[υτου] εγενετο ουδεν ο γεγονεν αυτω ζω̣η̣ η̣[ν] και... (wg: New Testament transcripts – P66).

Widzimy, że mamy:

οὐδέν oznaczające: nic zamiast: οὐδὲ ἕν oznaczającego: ani jedno
brak (haplografiaj) przyimka ἐν za czasownikiem γέγονεν, a przed zaimkiem osobowym: αὐτῷ

co może nie zmienia tak bardzo sensu wypowiedzi, ale daje podstawę do umiejscowienia kropki po οὐδέν, czyli przed ὃ γέγονεν ("zmodyfikowany" wariant 1). Czyli mielibyśmy chyba niezbyt komunikatywny przekaz:

a bez niego nie stało się nic, co się stało. (Słowo) posiadało życie, a życie było światłem ludzi...".

Wydawcy tekstów krytycznych różnie interpunktują, np.:

Aland	(wszystkie wydania)	kropka po ἕν;

Nestle	(wydania przed 26)	brak kropki po ἕν – patrz: Link;

Nestle	(wydania 26, 27)	kropka po ἕν

Merk	(wydania np. VIII, XI)	brak kropki po ἕν, kropka po: γέγονεν;

Bover, O'Callaghan	(wyd. II)	brak kropki po ἕν, kropka po: γέγονεν;

1:4 Dodatkowo, myślę, warto wspomnieć, iż w wielce szanowanym Kodeksie Synajskim (א) – (patrz także faksymile Kodeksu Synajskiego) w wersescie 4 zamiast imperfectum (czas przeszły niedokonany) ἦν: było – mamy praesentis (czas teraźniejszy) ἐστιν: jest. Często w grece po perfectum (γέγονεν) stosuje się czas teraźniejszy stąd obserwujemy taką lekcję w rękopisach. Być może także kopista pod wpływem "urzeczownikowionego" ὃ γέγονεν – rozumiał w następujący sposób:
"[to], co zaistniało w nim, jest życiem", ale z kolei następna część wersetu 4 – "a życie było światłem ludzi" w związku ze spójnością przekazu przemawia za lekcją imperfectum.

Wnioski dotyczące J 1:3-4

Zrozumienie tekstu przekazanego w przekładach zależne jest od prawidłowej rekonstrukcji oryginału. Wydaje się, że tego nigdy do końca ostatecznie nie ustalimy.

Fragment ten był także przedmiotem kontrowersji ariańskiej k, (chodziło m.in. o kwestię "stworzenia" Ducha Św.). Oczywiście od tego jak "odczytywano" interpunkcję zależał sens wypowiedzi i dalsza refleksja teologiczna. Być może, przyjmując wariant 1, osłabia się wymowę, iż wszystko, co istnieje, zawdzięcza swój byt Słowu – Logosowi, tzn. jakby pomniejsza się rolę Słowa – Chrystusa (?). Wariant 2 akcentuje, że Logos jest źródłem życia ("w Nim było życie").

Na koniec jeszcze krótka uwaga odnośnie przekładu NŚ. Wydaje się, że tekst śJ zawężył pojęcie tego, co należy rozumieć pod pojęciem "wszystko". Otóż wg mnie, przekład Towarzystwa "Strażnica" sugeruje, że określenie "wszystko" należy utożsamić tylko z "życiem". Innymi słowy 'tylko życie zaistniało dzięki Logosowi', zaś cała reszta dzięki Bogu Ojcu (wg śJ – Jehowie). Cóż, może to tylko moje subiektywne odczucie, w każdym razie uważam, że obecnie nasz fragment chyba nie rodzi już poważnych sporów doktrynalnych. Zasadniczo obserwujemy, że przekłady reprezentują oba nurty interpretacyjne.

a) Zob. Ewangelia św. Jana, PSNT t. IV, tzw. Komentarz KUL, str. 108; Dobrą i wyczerpującą analizę tych wersetów znajdziemy także w artykule H. Witczyk Bóg-Słowo w relacji do świata i ludzi (J 1,3-4) w: Mów, Panie, bo sługa Twój słucha, Księga Pamiątkowa dla Księdza Profesora Ryszarda Rubinkiewicza SDB w 60 rocznicę urodzin, zebrał i opracował ks. Wlademar Chrostowski, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 1999, str. 256- 282.
b) Zob. Synopsa Czterech Ewangelii w nowym przekładzie polskim, przekład i opracowanie Michał Wojciechowski, Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa 1999, str. 3;
c) Tak naprawdę jednak najlepiej byłoby to oddać przyimkiem διὰ, jak na początku wersetu.
d) Ewangelia św. Jana, PSNT t. IV, tzw. Komentarz KUL, str. 110;
e) Katolicki Komentarz Biblijny, str. 1122;
f) W. Tyloch Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1997, ss. 114-115.
g) P. Muchowski Rękopisy znad Morza Martwego, wyd. The Enigma Press, Kraków 2000, s. 38;
h) A. Tronina, Reguła zrzeszenia i inne teksty prawne z Qumran Adnotowany przekład z hebrajskiego 1QS, 1QSa, 1QSb, CD, 1QM, wyd. The Enigma Press, Kraków – Mogilany 2017, s. 65;
i) Więcej szczegółow odnośnie krytyki tekstu zob. atrykuł: L. Stachowiak "Odwieczne Pochodzenie Słowa (J 1,1-5) (RBL 25.3 [1972]".
j) Opuszczenie dwóch identycznych liter, sylab, wyrazów itp., które stały obok siebie. Błąd haplografii popełniany jest nieświadomie. Zob. też link do Wikipedii: Haplografia.
k) Ewangelia św. Jana, PSNT t. IV, tzw. Komentarz KUL, str. 108; oraz np. B.M. Metzger A Textual Commentary on the Greek New Testament, UBS 1971, str. 195-196. Synod w Rzymie (376-377) tak wypowiedział się m.in: „Jako że po Soborze Nicejskim rozprzestrzenił się błąd i można usłyszeć z ust bezbożnych, że Duch Święty jest uczyniony przez Syna, wyklinamy tych, którzy nie chcą wyznać, że jest on tej samej mocy i substancji wraz z Ojcem i Synem” (Wyznanie wiary i anatematyzmaty zawarte w Tomus Damasi 1) za: ACTA SYNODALIA ANN.50-381 T.1, Dokumenty synodów od 50 do 381 roku. Układ i opracowanie Arkadiusz Baron, Henryk Pietras SJ, Wydawnictwo WAM Kraków, 2006 str. 285;