Komentarz do Kol 2:9-10

I. Jest to fragment, który zdaje się potwierdzać bóstwo Jezusa. Należy zwrócić uwagę na rzeczownik: τῆς θεότητος pochodzący od mianownikowej formy θεότης, który w NT występuje tylko jeden raz (tzw. hapax legomenon). Warto tu od razu nadmienić, że jest on bardzo podobny do innego greckiego słowa, mianowicie: θειότης, padającego także jeden raz w NT w Rz 1:20. Przyjrzyjmy się najpierw wartościom słownikowym obu leksemów:

θεότης, ἡ θειότης, ἡ
Węclewski (pisownia oryginalna) bóstwo, divinum numen 1. boskość, boska natura, boska piękność l[ub] majestat boski; 2. ufność w bogach
Abramowiczówna boskość, bóstwo, boska natura; boska natura, boskość;
Jurewicz boskość, bóstwo; 1. boskość, natura boska 2. ufność w bogu
Bosak Boskość, Boska natura, Bóstwo Boskość, natura Boska, Bóstwo
Popowski Boskość, Boska natura, Bóstwo; Boskość, natura Boska

Czy θεότης przetłumaczyć jako boskość, czy jako bóstwo (tzn. pełnia Boskości, czy pełnia Bóstwa)? Na 27 tekstów, które zestawiłem, w 9 wypadkach mamy b/Boskość, w 13 – b/Bóstwo i po jednym: pełnia wszystkiego, czym jest Bóg (KŻ); Boża doskonałość (SŻ1-2); pełnia natury Boga (NBG) oraz Bóg w całej Pełni (KR/BWP):

b/Bóstwo b/Boskość
EDW; SK; EDG; KUL; W; BT; BP; PJ; BL; EP; UNT; NKB; UBG; BW; PW; SŻ3; NŚ; PI; PE; PD; PL; EPP; NPD;

Widzimy więc, że praktycznie oba wyrażenia są mniej więcej po równo reprezentowane, z tym że określenia: b/Bóstwo mają w przeważającej większości przekłady katolickie. Wydaje się jednak, że dla poparcia doktryny o bóstwie Jezusa nie ma to znaczenia, jak zostanie przetłumaczony rzeczownik θεότης, choć warto zwrócić tu uwagę na pewien niuans.

  1. Otóż leksem θεότης, ἡ jako rzeczownik abstrakcyjny jest derywowany od rzeczownika θεός, ὁ – Bóg – i oznacza właściwie bóstwo w sensie godności, istoty (essentia divina), stan bycia bogiem226. Występując tu w dopełniaczu może być także rozumiane jako genetivus epexegeticus227. Wtedy najlepiej byłoby tłumaczyć podobnie jak ma np. KR/BWP – "w Nim Bóg, w całej Pełni zamieszkuje ciało" lub KŻ – "pełnia wszystkiego, czym jest Bóg".

  2. Z kolei drugi, podobny rzeczownik, to występujący w Rz 1:20 wyraz: θειότης, ἡ derywowany od przymiotnika θεῖος – boski. Wg mnie powinno tłumaczyć się go słabiej, raczej jako: boskość, boska natura 228. Przypatrzmy się także, jak ten drugi rzeczownik przekazują nasze rodzime przekłady:

EDW moc Jego i Bóstwo SK jego moc odwieczna i bóstwo ich. EDG moc jego i bóstwo
KUL odwieczną mocą i Bóstwem W moc jego i bóstwo BTI wiekuista jego potęga i bóstwo,
BP wieczna Jego moc i bóstwo BTII-V Jego potęga oraz bóstwo KR/BWP odwieczną mocą i Bóstwem
BW jego moc i bóstwo PW jego moc i boskość SŻ1-2 ---------------------------
SŻ3 odwieczną moc i boskość NŚ jego wiekuista moc i Boskość PI Jego moc i boskość
PJ Jego wieczną moc i bóstwo PE Jego wieczna moc i boskość PD Jego wieczna moc i boskość
KŻ jak i Jego Boska natura BL odwieczną potęgę i boskość EP wiekuista moc oraz boskość
NBG Jego wieczna potęga oraz boska natura PL wieczna moc i boskość UNT wieczna Jego moc i Bóstwo
UBG jego wieczna moc i bóstwo EPP wieczna Jego moc i boskość

Można zaobserwować, że tłumacze temu drugiemu leksemowi z Rz 1:20 przypisują częściej znaczenie bóstwo. Oczywiście pozostawiamy wszelkie dociekania teologiczne dotyczące "pełni boskości" tudzież "pełni bóstwa" specjalistom teologom-egzegetom, gdyż tu skoncentrowaliśmy się tylko na aspekcie lingwistycznym.

III. Na koniec zwróćmy uwagę jeszcze na okolicznik sposobu wyrażony przysłówkiem σωματικῶς – cieleśnie; Można go rozumieć w sensie przenośnym oznaczającym: całościowo, istotowo, rzeczywiście (mistycznie?) lub w sensie dosłownym (analogia do J 1:14?): w ciele, cieleśnie (fizycznie?), w sposób cielesny, na sposób ciała.229.

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:
  1. F.F. Bruce – The Epistles to the Colossians, to Philemon, and to the Ephesians, str. 97-101, z serii: The New International Commentary of the New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1984.
  2. M.Y. MacDonald, D.J. Harrington – Colossians and Ephesians, str. 97-98, z serii: Sacra Pagina, published by Liturgical Press, 1991.
  3. M.J. Harris – Colossians & Philemon, str. 98-100, z serii: Exegetical Guide to the Greek New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 2008.
  4. A. Jankowski – Listy więzienne Świętego Pawła, str. 261-262, Pallotinum, Poznań 1962 - ze strony p. Piotra Andryszczaka
  Analiza gramatyczno-filologiczna Kol 2:9-10  
ὅτι – coniunctio – spójnik: że; dlatego, że; ponieważ; jako, że; gdyż;

ἐν – praepositio (+ dat.) – przyimek: w, na (coś, kogoś); z, przy, blisko, obok, wśród, za, między, u, od, do, pod, przez, przed, podczas, gdy, ponieważ, za przyczyną, za pomocą, przy pomocy, w obecności, z powodu, dzięki, w czasie, w ciągu, podstępem, ze względu; *w jedności*;

αὐτῷ – pronomen, dativus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, -ή, -ό – jego, jej, jego;

κατοικεῖ – verbum, indicativus praesentis activi 3 persona singularis – czasownik od: κατοικέω – intr.: zamieszkiwać; mieszkać, przebywać, pozostawać, osiąść (w jakimś miejscu); trans.: zamieszkiwać (coś, z acc.);

πᾶν – adiectivum, nominativus neutrum singularis – przymiotnik od: πᾶς, πᾶσα, πᾶν – każdy, wszystek, cały;

τὸ πλήρωμα – substantivum, nominativus neutrum singularis – rzeczownik: to, co napełnia; to, co uzupełnia, co srawia pełnię; zawartość; wypełnienie, napełnienie; dopełnienie, uzupełnienie, spełnienie; pełnia, pełność, obfitość, całkowitość, sytość; całość, doskonałość;

τῆς θεότητος – substantivum, genetivus femininum singularis – rzeczownik od: θεότης , ἡ – Boskość, Boska natura, Bóstwo;

σωματικῶς – adverbium – przysłówek: cieleśnie, materialnie, na sposób ciała;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ἐστὲ – verbum, indicativus praesentis activi 2 persona pluralis – czasownik od: εἰμί – być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

ἐν – jak wyżej;

αὐτῷ – pronomen, dativus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, -ή, -ό – jego, jej, jego;

πεπληρωμένοι – verbum, participium perfecti passivi nominativus masculinum pluralis – imiesłów od czasownika: πληρόω – act.: czynić pełnym, zapełniać, napełniać (coś czymś; kogoś czymś); urzeczywistniać, spełniać, wypełniać, uzupełniać (coś); dopełniać, kończyć, doprowadzać do końca, poświęcać (coś, z acc.); pass.: stawać się pełnym, napełniać się, być napełnianym (czymś, z gen. z dat., z acc.); zbierać się, gromadzić się; o czasie: dopełniać się, spełniać się, dobiegać kresu; intr.: być w pełni;

ὅς – pronomen, nominativus masculinum singularis – zaimek: ὅς, ἥ, ὅ – ten, ta, to; który, która, które; on, ona, ono; jaki, jaka, jakie;

ἐστιν – verbum, indicativus praesentis activi 3 persona singularis – czasownik od: εἰμί – być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

ἡ κεφαλὴ – substantivum, nominativus femininum singularis – rzeczownik: głowa (człowieka, zwierzęcia, instytucji); szczyt, wierzchołek; głowica, kapitel (kolumny); stolica; koniec, zakończenie;

πάσης – adiectivum, genetivus femininum singularis – przymiotnik od: πᾶς, πᾶσα, πᾶν – każdy, wszystek, cały;

ἀρχῆς – substantivum, genetivus femininum singularis – rzeczownik od: ἀρχή, ἡ – początek, zasada, pierwsza przyczyna; domena, dziedzina, ranga; pl.: aniołowie, moce niebieskie, zwierzchności;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ἐξουσίας – substantivum, genetivus femininum singularis – rzeczownik od: ἐξουσία, ἡ – możność, wolność wyboru; moc, władza, prawo do jakiegoś czynu, zdolność zrobienia czego, władza (nad czymś), upoważnienie (do czegoś); urząd, jurysdykcja, dominium, dziedzina;
            Krytyka tekstu Kol 2:9-10            

2:9 Tekst przekazany w większości rękopisów jednomyślnie, bez znaczących wariantów.

        Wnioski dotyczące Kol 2:9-10        

Osobiście uważam, że rzeczownik θεότης, ἡ lepiej tłumaczyć jako bóstwo, rezerwując termin boskość dla innego, bardzo podobnego rzeczownika, występującego w Rz 1:20 – θειότης, ἡ. Przeglądając tłumaczenia, widzimy, że być może dodatkowe racje teologiczno-egzegetyczne odgrywają rolę w doborze znaczenia, choć trudno to jednoznacznie stwierdzić. Poszukiwanie dalszych, głębszych treści co do "pełni Bóstwa", "Boskiej natury zamieszkującej ciało Jezusa", należy pozostawić rozważaniom teologów.

  1. 226) Zob. BDAG, str. 452 s.v. EDNT str. 143 s.v. Zorell szp. 588. Zob. także: Ekskurs w komentarzu KUL-owskim, A. Jankowski Listy więzienne, Poznań 1962 (PSNT t. VIII, str. 538n.).
  2. 227) Objaśniający bliżej rzeczownik rządzący, przy którym stoi – zob. G. Szamocki Greka Nowego Testamentu, Pelplin 2004, str. 111.
  3. 228) EDNT s.v. θειότης str. 137, Zorell szp. 581. Zob. także inny rzeczownik: τὸ θεῖον w Dz 17:29. W TDNT Kleinknecht pisze, że θειότης to coś "co pokazuje, że Bóg jest Bogiem, i co daje Mu prawo do wielbienia Go" – nie do końca się zgadzam, że aż tak mocny sens przypisuje się temu rzeczownikowi.
  4. 229) Dalsza dyskusja zob. Ekskurs w komentarzu KUL-owskim A. Jankowski Listy więzienne, Poznań 1962 (PSNT t. VIII, str. 538-542).