PISMO ŚWIĘTE NOWEGO TESTAMENTU – ANTOLOGIA POLSKICH PRZEKŁADÓW PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ (1945-2023)

Komentarz do Łk 11:27-28

I. Tekst jest dość trudny i zarazem kontrowersyjny za sprawą pewnej partykuły, mianowicie słówka: μενοῦν. Jest to partykuła złożona z μέν i οὖν, służąca głównie w odpowiedziach poświadczających jakieś twierdzenie lub przeciwstawienie się mu, a także często oznaczająca ponowne podjęcie tematu, opowiadania, kontunuację czegoś (standardowo oddawana jako: zatem, przeto, więc, i owszem109). Przybiera kilka form. Najczęściej spotykane, to powyższa oraz:

1. jako dwa wyrazy: μὲν οὖν
lub:
2. wzmocniona partykułą γέ: μενοῦνγε, pisane czasem jako dwa słowa: μενοῦν γε, a nawet trzy: μὲν οὖν γε.

Oczywiście odpowiedź na pytanie, który przekład najlepiej oddaje nasz fragment, zależy od tego, jaki sens ma powyższe słowo, rozpoczynające wypowiedź Jezusa. Popatrzmy zatem na znaczenia zestawione w poniższej tabeli:

	μενοῦν; μὲν οὖν	μενοῦνγε; μενοῦν γε
Węclewski (pisownia oryginalna)	więc, a w odpowiedziach nie, owszem, raczej;	------
Abramowiczówna	więc, przeto;	------
Jurewicz	więc, przeto;	------
Bosak	owszem, i owszem, rzeczywiście, faktycznie; prawdę powiedziawszy, raczej, przeciwnie;	owszem, i owszem, rzeczywiście, faktycznie; prawdę powiedziawszy, raczej, przeciwnie;
Popowski	partykuła złożona, używa się jej głównie w odpowiedziach poświadczających jakieś twierdzenie lub przeciwstawienie się mu, rzeczywiście, faktycznie, i owszem; prawdę powiedziawszy, raczej, przeciwnie	partykuła złożona, w odpowiedziach poświadczających bądź przeciwstawiających się jakiemuś twierdzeniu, rzeczywiście, faktycznie, i owszem; prawdę powiedziawszy, raczej, przeciwnie

Możemy zatem przyjąć, że partykuła złożona μενοῦν przybiera dwa główne znaczenia:

potwierdzające:	owszem, tak, faktycznie, rzeczywiście	lub	przeciwne (przeciwstawne):	nie, wręcz przeciwnie;

Jak wcześniej wspomniałem, stosuje się ją w zaprzeczeniu lub potwierdzeniu wypowiedzi zdania poprzedzającego i właściwie obie grupy znaczeń występujące w przekładach omawianego fragmentu Łk 11:27-28 są prawidłowe i dopuszczalne.

II. Mając zatem na uwadze, że pewną trudność sprawia nam oryginał, obserwujemy w rodzimych przekładach dość chyba niejednoznaczną wypowiedź Jezusa (lub może autora-redaktora ewangelii?).

Istnieją opinie, że w odpowiedzi Jezusa na błogosławieństwo kobiety nie można dopatrywać się aprobaty, bo w wypowiedziach potwierdzających Łukasz stosuje inny termin, mianowicie ναί – tak, owszem (patrz: np. Łk 7:26; 10:21; 12:5).

Z kolei, gdyby chodziło o znaczenie przeciwstawne (sprzeciwu), to raczej w takim wypadku ewangelista stosuje partykułę οὐχί – nie, bynajmniej (np. Łk 12:51; 13:3; 13:5).

III. Współcześnie przyjmuje się jednak, że partykuła μενοῦν użyta jest przez Łukasza nie w sensie klasycznym (być może i z tego powodu, że rozpoczyna wypowiedź, a w grece klasycznej partykuła μέν nie rozpoczyna zdania), ale w sensie stopniującym, pewnego doprecyzowania, który nazwano sensem korygującym110 i cytując ks. prof. Kudasiewicza, czytamy, że:

IV. W środowiskach protestanckich przeważa jednak opina, że jest to jeden z tych tekstów, które pokazują negatywny stosunek Chrystusa do Jego Matki albo wręcz ignorancję, a tym samym są powodem odrzucenia kultu maryjnego112. Odpowiedzią, a właściwie reakcją Chrystusa jest skarcenie niewiasty błogosławiącej matkę Jezusa i wytłumaczenie, jakie warunki należy spełnić, aby zostać błogosławionym. Szczególnie widać to chyba jednak w zbyt przejaskrawionym przekładzie NŚ świadków Jehowy, gdzie czytamy:

Jak widzimy, polskie przekłady protestanckie podobnie uwypuklają właśnie aspekt sprzeciwu i opozycji wobec wypowiadanego błogosławieństwa niewiasty (inaczej niż niektóre tłumaczenia katolickie, z których część łagodzi wypowiedź Jezusa, nadając im ton aprobaty lub wręcz potwierdzenia, akceptacji).

Być może tłumacze protestanccy biorą pod uwagę odcień wypowiedzi Jezusa w podobnych tekstach: z ewangelii Łukasza 8:20-21, gdzie czytamy:

w którym Jezus dość stanowczo odpowiada, akcentując ponownie, że słuchanie słowa Bożego jest ważniejsze oraz w paralelnych: Mt 12:46-50, Mk 3:31-35.

V. Na koniec warto zauważyć, że w NT nasza partykuła oprócz Łk 11:28 występuje jeszcze w formie μενοῦνγε we fragmentach: Rz 9:20 (jako wzmacniająca albo w sensie: przeciwnie – zob. np. PD, PI) oraz w Flp 3:8a (w sensie: owszem, istotnie, raczej).

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:

1. J.B. Green – The Gospel of Luke, str. 460-461, z serii: The New International Commentary of the New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1997.

 Analiza gramatyczno-filologiczna Łk 11:27-28  

ἐγένετο – verbum, indicativus aoristi medii et passivi 3 persona singularis – czasownik od: γίνομαι (klas. γίγνομαι) – stawać się, być; rodzić się; powstawać; pojawiać się;

δὲ – coniunctio – spójnik: zaś, a, i, ale; no i, więc; natomiast, mianowicie; raczej;

ἐν – praepositio (+ dat.) – przyimek: w, na (coś, kogoś); z, przy, blisko, obok, wśród, za, między, u, od, do, pod, przez, przed, podczas, gdy, ponieważ, za przyczyną, za pomocą, przy pomocy, w obecności, z powodu, dzięki, w czasie, w ciągu, podstępem, ze względu; *w jedności*;

τῷ – pronomen/articulo, dativus neutrum singularis – rodzajnik nijaki: to;

λέγειν – verbum, infinitivus praesentis activi – czasownik w bezokoliczniku od: λέγω – mówić, powiedzieć, rzec (komuś coś zrobić), pytać (się), prosić; rozkazywać, zabraniać, zakazywać, zapewniać, oświadczać; opowiadać;

ἐν τῷ λέγειν – jest to konstrukcja ἐν τῷ + infinitivus, typowe dla konstrukcji semickich i w ewangelii Łukasza, używane w znaczeniu czasowym, tłumaczone: [gdy] to mówił;

αὐτὸν – pronomen, accusativus masculinum singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

ταῦτα – pronomen, accusativus neutrum pluralis – zaimek od: οὗτος, ταύτη, τούτο – ten (właśnie), ta (właśnie), to (właśnie); on, ona, ono;

ἐπάρασά – verbum, participium aoristi activi nominativus femininum singularis – imiesłów od czasownika: ἐπαίρω – act.: unosić, podnosić (oczy, ręce); pass.: wynosić się, chlubić się, pysznić się, unosić się pychą (przeciwko komuś);

τις – pronomen – zaimek: ktoś, coś; pewien człowiek, jakaś rzecz; pewien, jakiś, niejaki; jakiś tam, ten i ów, pewnego rodzaju;

φωνὴν – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: φωνή, ἡ – dźwięk, ton, brzmienie, głos; mowa, język, narzecze, wołanie; grzmot, szum, łomot, łoskot; trzepot;

γυνὴ – substantivum, nominativus femininum singularis – rzeczownik od: γυνή, ἡ – kobieta, niewiasta, pani; żona, małżonka, nałożnica;

ἐκ – praepositio (+ gen.) – przyimek, przed samogłoską ἐξ: od, z, ze, spośród; poza, skądś, z dala; na (którym miejscu); odkąd, po; z racji (czegoś), dzięki (czemuś), przy pomocy (czegoś);

τοῦ ὄχλου – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: ὄχλος, ὁ – tłum, rzesza; lud, ludność, pospólstwo, motłoch;

εἶπεν – verbum, indicativus aoristi activi 3 persona singularis – czasownik od: λέγω – jak wyżej;

αὐτῷ – pronomen, dativus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, -ή, -ό – jego, jej, jego;

μακαρία – adiectivum, nominativus femininum singularis – przymiotnik od: μακάριος -ία, -ον – szczęśliwy, błogosławiony, bogaty;

ἡ κοιλία – substantivum, nominativus femininum singularis – rzeczownik: jama brzuszna, wnętrzności; żołądek, jelita, brzuch, wnętrze, łono;

ἡ – pronomen/articulo, nominativus femininum singularis – rodzajnik żeński określony: ta; tu: w roli zaimka względnego;

βαστάσασά – verbum, participium aoristi activi nominativus femininum singularis – imiesłów od czasownika: βαστάζω – nieść, nosić, dźwigać (coś); podnieść, unieść, podtrzymać, objąć, wznieść; zcierpieć, wytrzymać, znosić (coś); zabrać, ukraść, zdjąć, rozwiązywać;

σε – pronomen, accusativus singularis – zaimek od: σύ – ty;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

μαστοὶ – substantivum, nominativus masculinum pluralis – rzeczownik od: μαστός, ὁ – pierś (w ogóle) ; pierś kobiety; pagórek, kielich w kształcie piersi;

οὓς – pronomen, accusativus masculinum pluralis – zaimek: ὅς, ἥ, ὅ – ten, ta, to; który, która, które; on, ona, ono; jaki, jaka, jakie;

ἐθήλασας – verbum, indicativus aoristi activi 3 persona singularis – czasownik od: θηλάζω – karmić piersią, ssać;

αὐτὸς – pronomen, nominativus masculinum singularis – zaimek od: αὐτός, -ή, -όw mianowniku jako zaimek osobowy: on, ona, ono;

δὲ – coniunctio – spójnik: jak wyżej;

εἶπεν – verbum, indicativus aoristi activi 3 persona singularis – czasownik od: λέγω – jak wyżej;

μενοῦν – particula – partykuła złożona, używa się jej głównie w odpowiedziach poświadczających jakieś twierdzenie lub przeciwstawienie się mu. Często oznacza ponowne podjęcie tematu, opowiadania, kontunuację czegoś; – rzeczywiście, faktycznie, i owszem; prawdę powiedziawszy, raczej, przeciwnie;

μακάριοι – adiectivum, nominativus masculinum pluralis – przymiotnik od: μακάριος jak wyżej;

οἱ – pronomen/articulo, nominativus femininum singularis – rodzajnik męski: ten;

ἀκούοντες – verbum, participium praesentis activi nominativus masculinum pluralis – imiesłów od czasownika: ἀκούω – słuchać, przysłuchiwać się; wysłuchiwać, przesłuchiwać, słyszeć; rozumieć, pojmować;

οἱ ἀκούοντες – rzeczownik odimiesłowowy - słuchający, ci którzy słuchają, słuchacze;

τὸν λόγον – substantivum, accustivus masculinum singularis – rzeczownik od: λόγος, ὁ – mowa, mówienie, słowo, wypowiedź, zdanie; powiedzenie, deklaracja; nakaz, polecenie, przykazanie; sprawozdanie, rachunek; nauczanie, myśl, dyskusja, narada, głoszenie, powiedzenie, język, przysłowie, sprawa, teza, hipoteza, kwestia; ustne podanie; wyrocznia, wieść, opis, wyrażenie, wzmianka, uwaga; pytanie, modlitwa, napomnienie, pogłoska; relacja, postanowienie, decyzja, mądrość, nauka; rozum; Słowo;

τοῦ θεοῦ – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: θεός, ὁ – Bóg, bóg;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

φυλάσσοντες – verbum, participium praesentis activi nominativus masculinum pluralis – imiesłów od czasownika: φυλάσσω – trzymać straż, czuwać, pełnić wartę; czuwać (nad czymś); strzec, zachowywać, przestrzegać (czegoś, coś);

            Krytyka tekstu Łk 11:27-28            

11:27-28 Tekst przekazany w większości rękopisów jednomyślnie, jedynie w wersecie 28 mamy w niektórych rękopisach B² (korekta drugiej ręki), C D Θ Ψ wariant: μενοῦν γε.

      Wnioski dotyczące Łk 11:27-28      

Tekst jest niejednoznaczny i dość trudny w interpretacji. Niektóre tłumaczenia katolickie zdają się odczytywać aprobatę w wypowiedzi Jezusa, protestanckie widzą raczej sprzeciw. Wydaje się, że tłumaczenie ekumeniczne PE jest dobrym kompromisem, choć z akcentem protestanckiej tradycji odczytania tego fragmentu.

1. 109) C.F.D. Moule An Idiom Book of New Testament Greek str. 162-164, podaje występowanie w NT obu partykuł oddzielnie, pobieżna analiza pokazuje takie właśnie znaczenia.
2. 110) Zob. M.E. Thrall Greek Particles In The New Testament Linguistic And Exegetical Studies by Wiliam Eerdmans Publishing Company, Grand Rapids, Michigan 1962, str. 34-36. NB w tabelce powyżej znaczenie częściowo uwzględnione.
3. 111) Zob. artykuł ks. prof. J. Kudasiewicza "Błogosławione łono, które Cię nosiło, i piersi, które ssałeś (Łk 11,22)", Kieleckie Studia Teologiczne 2/2003.
4. 112) Zob. np.: S.C. Napiórkowski OFMConv Spór o Matkę, mariologia jako problem ekumeniczny , z serii: Teologia w dialogu 3, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1988, str 90-91;