Komentarz do Mt 1:25

1. Czasownik „poznawał” (ἐγίνωσκεν) pochodzi od γινώσκο i jest formą imperfectum strony czynnej, oznaczającej stan przeszły niedokonany (lub także zamiar wykonania jakiejś czynności): poznawał, zamierzał poznać; tu: nie poznawał jej. Biblijne "pozna/wa/nie" jest synonimem bliskości małżeńskiej (patrz: Łk 1:34 ), współżycia małżeńskiego. Jednak użycie takiego leksemu powoduje, że w niektórych przekładach przekaz jest zbyt dosłowny i nie do końca już zrozumiały. Dla współczesnego czytelnika czasownik "poznał" nie niesie ze sobą znaczenia: żył, obcował, współżył. Zbytnia dosłowność przekładów: EDW, EDG, BT, sprawia zatem, że tekst jest już archaiczny.

Bardzo odważnie i rzetelnie oddane w: PW, NŚ, PD, KŻ, EP i PL jako: współżył, obcował (bez eufemizmu) zaś NBG podaje wprost: nie uznawłał (w sensie: nie akceptował60). Wydaje się, że czasownik ἐγίνωσκεν można rozumieć też jako: nie zamierzał (w ogóle) współżyć z nią – na co aspekt niedokonany tudzież zamiarowy greckiego imperfectum pozwala.

2. Przysłówkowe wyrażenie idiomatyczne: ἕως οὗ – (heos hu) jest dość trudne do przetłumaczenia. Obserwujemy, że zwrot ten oddawany jest na dwa sposoby, jakby w dwóch perspektywach:

a) w znaczeniu czasowym: aż, dopóki, dopóki nie perspektywa protestancka;
b) w znaczeniu przyzwalającym: chociaż, mimo to, a gdy perspektywa katolicka;

Werset Mt 1:25 jest dość istotny z punktu widzenia doktryny katolickiej. Zgodnie z tradycją Kościół głosi, że Maryja była dziewicą nie tylko w czasie narodzin Jezusa, lecz pozostała nią także przez całe swe życie61. Greckie ἕως οὗ – tłumaczone na: „aż” (zauważmy, że w BT w duchu protestanckim!) wg teologów katolickich nie oznacza, że Józef miał stosunki małżeńskie z Maryją po narodzeniu Jezusa62.

Istnieją jednak tendencje w katolickiej tradycji translacyjnej, aby ten fragment oddać np. tak: „i nie poznawał jej, a mimo to porodziła” albo: „a chociaż jej nie poznał, porodziła” (patrz: KR, BWP, SK). Takie radykalne stanowisko katolickie, osłabiające aspekt czasowy zwrotu ἕως οὖ, podpiera się pewnymi analogiami do tekstów ST, zwłaszcza z Rdz 49:10 (LXX) oraz Dn 6:25, widząc tu aramejski zwrot עַד – 'ad: gdy; podczas, gdy; oto (nieprzesądzający o tym, co miałoby nastąpić później). Wtedy sens zdania mógłby być następujący: „i nie poznawał jej, a gdy porodziła” lub: „i nie poznawał jej, a oto porodziła”.

Teolodzy protestanccy mocno akcentują, że zwrot „dopóki nie” uwypukla raczej aspekt czasowy, stan trwania do jakiegoś momentu. Stąd twierdzą, że po narodzeniu Jezusa, Józef i Maryja połączyli się w akcie małżeńskim. Być może pogląd ten ma swoje odzwierciedlenie w przekładzie PE, w którym tekst został przedstawiony w ujęciu protestanckim.

Warto zatem prześledzić sformułowanie ἕως οὗ, występujące w NT 16 razy. Zestawienie podałem na niniejszej stronie. Z pobieżnej analizy wynika (oczywiście bez uwzględniania kontekstu), że w większości przypadków (49%) polskie teksty oddają to greckie wyrażenie poprzez: dopóki (nie), póki, zanim itp. Druga grupa – prawie 40% – to wyrażenia typu: aż, aż do czasu, aż do kiedy itp. Pozostałe określenia to: tymczasem, kiedy.

Wg teologów katolickich werset ten nie potwierdza ani nie zaprzecza dziewictwu Maryi w późniejszym jej życiu63.

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:
  1. William David Davies, Dale C. Allison – A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel according to Saint Matthew, str: 219. z serii: International Critical Commentary , published by: T&T Clark Ltd, 2000;
  2. Willoughby C. Allen – A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel according to St. Matthew, str: 10. z serii: International Critical Commentary , published by: T&T Clark Ltd, 1999 (reprint z 1907);
  3. Craig S. Keener – A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel according to St. Matthew, str. 83-94, published by: Wm.B. Eerdmans Publishing Co, 1999;
  4. Richard C.H. Lenski – The Interpretation of St. Matthew's Gospel 1-14, str. 55-56, published by: Augsburg Fortress, 1943, 2008;
    Analiza gramatyczno-filologiczna Mt 1:25    
καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

οὐκ – adverbium – przysłówek od: οὐ; (przed samogłoską: οὐκ lub przed przydechem mocnym: οὐχ) – nie;

ἐγίνωσκεν – verbum, indicativus imperfecti activi, 3 persona singularis – czasownik od: γινώσκο (klas. γιγνώσκο) – poznawać, poznać, znać (kogoś, coś, z acc.); być w zażyłym (miłosnym, intymnym) stosunku, być w bliskim stosunku;

αὐτὴν – pronomen, accusativus femininum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

ἕως – praepositio (+ gen.); coniunctio praepositio adverbium – przyimek: aż do momentu gdy, póki, gdy, dopóki, aż, nim, dopóki nie, zanim nie, wciąż jeszcze, podczas gdy, dotychczas, tak długo jak, gdy tymczasem;

οὗ – pronomen relativum – tu: adverbium temporale (czasu) na początku zdań czasowych, jako genetivus zaimka względnego οὗ; jako genetivus singularis od: ὅς oznacza – gdzie, dokąd; kiedy;

ἕως οὗ – aż do czasu gdy; aż do kiedy; aż, dopóki nie; gdy; dopóki, gdy; tymczasem;

ἔτεκεν – verbum, indicativus aoristi activi, 3 persona singularis – czasownik od: τίκτω – rodzić, wydawać na świat; spłodzić; wytwarzać, tworzyć;

υἱόν – substantivum, accusativus masculinum singularis – rzeczownik od: υἱός, ὁ – syn, dziecko, potomek, źrebię;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ἐκάλεσεν – verbum, indicativus aoristi activi, 3 persona singularis – czasownik od: καλέω – nazywać, wołać, nadawać imię, wołać po imieniu; pass.: nazywać się, być nazywanym, nosić imię, mieć na imię;

τὸ ὄνοµα – substantivum, accusativus neutrum singularis – rzeczownik: imię, nazwa, tytuł, miano; osoba, sława; wyrażenie;

αὐτοῦ – pronomen, genetivus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

Ἰησοῦν – substantivum, accusativus masculinum singularis – rzeczownik od: Ἰησοῦς, ὁ – Jezus;

            Krytyka tekstu Mt 1:25            

1:25. Niektóre kodeksy C, Dc (korekta rękopisu? – patrz dalej skan; αὐτῆς też słabo widoczne na mym skanie), L (brak αὐτῆς), W, grupa bizantyjska [E K N Δ Π Σ 087 28 157 180 205 565 579 597 700 828 892 1006 1009 1010 1071 1079 1195 1216 1230 1241 1242 1243 1292 1365 1505 1646 2148 2174 Byz Lect, ℓ 70, ℓ 185, ℓ 333, ℓ 1761, itaur, f, ff1, vg] posiadają glosę wyjaśniającą, zależną od Łk 2,7: τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον – syna swojego pierworodnego.

Tylko przekłady EDW (z Wulgaty), SK (w nawiasie), NBG oraz UBG zamieszczają ją. Większość najpoważniejszych rękopisów (np.: א B Z 071 f1, f13 33) lekcji tej nie zawiera. W kodeksie Bezy D – mamy wariant: οὐκ ἔγνω αὐτὴν ἕως οὗ – (w aoryście) – nie poznał jej, dopóki w sensie: ani razu nie zbliżył się do niej, dopóki (patrz także faksymile Kodeksu Bezy opublikowane on-line na stronach Cambridge Digital Library o znacznie lepszej jakości niż moja reprodukcja).

          Wnioski dotyczące Mt 1:25          

W rozważanym fragmencie widzimy, że przekłady katolickie przekazują szerokie spektrum semantyczne greckiego zwrotu ἕως οὗ – (heos hu). Obserwujemy wszystkie grupy znaczeń. Ogólnie rzecz ujmując, nie ma mowy o wpływie doktryny na treść przekazu.

Rozpatrując indywidualnie tłumaczenia widzimy, że translacje SK oraz KR/BWP zdradzają pewne cechy konfesyjne, mianowicie zacierają aspekt czasowy greckiego wyrażenia, co z kolei Biblie protestanckie mocno akcentują.

Przez niektóre grupy chrześcijańskie fragment Mt 1:25 wykorzystywany jest do uzasadnienia nauki, że matka Jezusa posiadała dalsze potomstwo, wbrew nauczaniu Kościoła katolickiego.

  1. 60) Wg przypisu do tego wersetu w NBG. Tu warto też nadmienić, że wg A critical and exegetical commentary on the Gospel according to St. Matthew W.C. Allena (link w dodatkowej literaturze) użycie imperfectum ἐγίνωσκεν jest sprzeczne z doktryną o nienaruszalności dziewictwa Maryi. Jest to jednak opinia komentatora z pocz. XX w.
  2. 61) Tu podaję w wątpliwość tezę ks. Antoniego Paciorka zaprezentowaną w Nowym Komentarzu Biblijnym, tom I, cz. I wyd. Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2005, str. 96: „Tego rodzaju retrospektywne stwierdzenie nie zakłada małżeńskich relacji w poźniejszym czasie, ponieważ partykuła "aż" z następującym przeczeniem (ἕως οὖ) nie zawiera idei granicy, na której kończy się poprzedni stan lub czynność”. Raczej nie mamy tu do czynienia z przeczeniem οὐ (ou) (błąd drukarski w NKB, gdzie jest: οὖ, akcent circumflexus niepotrzebny), chociaż można tak odczytać, gdyż w najstarszych rękopisach znaki diakrytyczne nie były umieszczane – lecz z dopełniaczem zaimka względnego οὗ (hu), traktowanego tu jako adverbium temporale (czasu), oznaczającego: gdzie, dokąd; kiedy. Dosłownie więc mamy: "aż do kiedy". Stąd uważam, że cała teza może stać pod znakiem zapytania.
  3. 62) Zob. np. M. Kiedzik Słowo Boże (Łk 8,4-21) studium z teologii św. Łukasza, z serii: Rozprawy i Studia Biblijne, Vocatio, 1998, str. 149. Podobnie w: J. Majewski Błogosławić mnie będą, z serii: Jeden Pan, jedna wiara, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997, str. 97-98.
  4. 63) Warto zwrócić tu uwagę na artykuł ks. prof. Waldemara Chrostowskiego, pt. "Okoliczności narodzin Jezusa według Mt 1,18-25 w najnowszych polskich przekładach biblijnych" str. 91-110 (szczególnie s. 109), w: "Żyjemy dla Pana" (Rz 14,8). Studia ofiarowane Siostrze Profesor Ewie J. Jezierskiej OSU [red. W. Chrostowski], z serii: Rozprawy i Studia Biblijne, tom 23, Warszawa 2006, gdzie w podobny sposób – jak niniejsza strona – zestawia i wyjaśnia zagadnienia związane z technikami translatorskimi.