Komentarz do 1J 5:20

I. Oryginał grecki, a zatem i tłumaczenie tekstu są niejednoznaczne. Związane jest to z konstrukcją składniową, w której do końca nie wiemy, kogo dotyczy anaforyczny zaimek wskazujący οὗτός – ten, on. Chodzi bowiem o poprawne zrozumienie, czy określenie "ten jest", "on jest" dotyczy/oznacza Boga-Ojca, czy Jezusa Chrystusa? W komentarzach zatem spostrzeżemy wahania egzegetów i zaobserwujemy dwie argumentacje:

– przeciw267 odniesieniu do Jezusa: w podobnym kontekście 1J 2:3 chodzi o poznanie Boga-Ojca, a określenie "Prawdziwy" przypisane jest także Jemu, np. J 17:3;
– za268 odniesieniem do Jezusa: drugie określenie – "życie wieczne", które owszem również charakteryzuje Boga (J 5:26; J 6:57), odnosi się głównie do Jezusa ( J 1:4; J 6:57; J 11:25; J 14:6; 1J 5:11;). Jeśli tak, to ściśle harmonizuje z prologiem Listu (zob. 1J 1:2 por. J 1:1;)269.

II. Analizując oryginał grecki warto zaznaczyć, że zaimek οὗτός wskazuje w pierwszej kolejności na przedmiot już znany, wspomniany, wymieniony270. W naszym jednak tekście należy zauważyć, że tak naprawdę οὗτός może odnosić się zarówno do ἀληθινόν – "prawdziwego" jak i do Ἰησοῦ Χριστῷ – "Jezusa Chrystusa".

1. Zwolennicy tezy, by odnosić zaimek do Jezusa, argumentują, że właśnie z punktu widzenia gramatyki greckiej οὗτός z reguły wskazuje na ostatni (bezpośredni) podmiot lub dopełnienie wspomniane w tekście. Świadczyć mają o tym np. teksty (wg BW):

Łk 1:31-32: „I oto poczniesz w łonie, i urodzisz syna, i nadasz mu imię Jezus. Ten będzie wielki i będzie nazwany Synem Najwyższego. I da mu Pan Bóg tron jego ojca Dawida.”

Łk 1:31-32: καὶ ἰδοὺ συλλήμψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱόν καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. οὗτος ἔσται μέγας καὶ υἱὸς ὑψίστου κληθήσεται καὶ δώσει αὐτῷ κύριος ὁ θεὸς τὸν θρόνον Δαυὶδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ,

J 1:1-2: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem było Słowo. Ono było na początku u Boga.”

J 1:1-2: ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος. οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν.

J 6:71: „Mówił zaś o Judaszu, [synu] Szymona Iskarioty. On to właśnie, jako jeden z Dwunastu, miał Go wydać.”

J 6:71: ἔλεγεν δὲ τὸν Ἰούδαν Σίμωνος Ἰσκαριώτου· οὗτος γὰρ ἔμελλεν παραδιδόναι αὐτόν, εἷς ἐκ τῶν δώδεκα.

1J 5:5-6: „A któż może zwyciężyć świat, jeżeli nie ten, który wierzy, że Jezus jest Synem Bożym? On jest tym, który przyszedł przez wodę i krew, Jezus Chrystus; nie w wodzie tylko, ale w wodzie i we krwi, a Duch składa świadectwo, gdyż Duch jest prawdą.”

1J 5:5-6: τίς [δέ] ἐστιν ὁ νικῶν τὸν κόσμον εἰ μὴ ὁ πιστεύων ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ; οὗτός ἐστιν ὁ ἐλθὼν δι' ὕδατος καὶ αἵματος, Ἰησοῦς Χριστός, οὐκ ἐν τῷ ὕδατι μόνον, ἀλλ' ἐν τῷ ὕδατι καὶ ἐν τῷ αἵματι· καὶ τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ μαρτυροῦν, ὅτι τὸ πνεῦμά ἐστιν ἡ ἀλήθεια.

Jak widzimy, we wszystkich powyższych przykładach zaimek οὗτός powiązany jest z bezpośrednio porzedzającym go podmiotem, czyli też tak, jak i w naszym tekście J 5:20:

1J 5:20: „My jesteśmy w tym, który jest prawdziwy, w Synu jego, Jezusie Chrystusie. On jest tym prawdziwym Bogiem i życiem wiecznym.”

1J 5:20: καὶ ἐσµὲν ἐν τῷ ἀληθινῷ, ἐν τῷ υἱῷ αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστῷ. οὗτός ἐστιν ὁ ἀληθινὸς θεὸς καὶ ζωὴ αἰώνιος.

2. Poniżej z kolei przykładowe dwa teksty, na które powołują się przeciwnicy. Twierdzą oni, że οὗτός nie musi odnosić się do podmiotu bezpośrednio go poprzedzającego, czego dowodem są poniższe fragmenty.
a) Pierwszy trochę niejednoznaczny:

Dz 4:10-11: „To niech wam wszystkim i całemu ludowi izraelskiemu wiadome będzie, że stało się to w imieniu Jezusa Chrystusa Nazareńskiego, którego wy ukrzyżowaliście, którego Bóg wzbudził z martwych; dzięki niemu ten oto stoi zdrów przed wami. On to jest owym kamieniem odrzuconym przez was, budujących, On stał się kamieniem węgielnym”

Dz 4:10-11: γνωστὸν ἔστω πᾶσιν ὑμῖν καὶ παντὶ τῷ λαῷ Ἰσραὴλ, ὅτι ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου, ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε, ὃν ὁ θεὸς ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν, ἐν τούτῳ οὗτος παρέστηκεν ἐνώπιον ὑμῶν ὑγιής. οὗτός ἐστιν ὁ λίθος ὁ ἐξουθενηθεὶς ὑφ' ὑμῶν τῶν οἰκοδόμων, ὁ γενόμενος εἰς κεφαλὴν γωνίας.

Widzimy, że Ἰησοῦ Χριστοῦ nie jest bezpośrednim poprzednikiem οὗτός. (Prawdę powiedziawszy najbliszym jest ὁ θεὸς! względem pierwszego οὗτός). Zgodnie zatem z zasadą zaimek "On" (οὗτός) powinien odnosić się do: "ten oto" (też: οὗτός) albo wręcz do "niemu" (τούτῳ). Widzimy, że tak nie jest.

Tu z kolei zwolennicy twierdzą, że może to być tylko błąd stylistyczny i o sensie decyduje kontekst. Podobny zresztą błąd można zobrazować np. w zdaniu:

"Teksty, na które powołują się eksperci, są istotne. Od nich zależeć będzie interpretacja."

– otóż zaimek: "nich" można odnieść do "ekspertów" (od ich wiedzy zależy interpretacja), jak i do "tekstów" (od tekstów zależy interpretacja). Może to trochę prymitywny przykład, ale chodzi o ukazanie stylistycznej niejednoznaczności przekazu. Wtedy, aby zrozumieć sens wypowiedzi, należy być może wyłuskać go z kontekstu271.

Jeszcze inni zwolennicy uważają, że przytoczony powyżej tekst z Dz 4:10-11 nie jest tak końca identyczną konstrukcją, bowiem drugie οὗτός nie musi już dotyczyć uzdrowionego człowieka, ale właśnie wcześniejszego (drugiego podmiotu) mianowicie Chrystusa.

b) Drugi, bardziej dobitny:

2J 1:7: „Bo wyszło na świat wielu zwodzicieli, którzy nie chcą uznać, że Jezus Chrystus przyszedł w ciele. Taki jest zwodzicielem i antychrystem.”

2J 1:7: ὅτι πολλοὶ πλάνοι ἐξῆλθον εἰς τὸν κόσμον, οἱ μὴ ὁμολογοῦντες Ἰησοῦν Χριστὸν ἐρχόμενον ἐν σαρκί· οὗτός ἐστιν ὁ πλάνος καὶ ὁ ἀντίχριστος.

Tu ścisłe trzymanie się zasady, że "οὗτός wskazuje na przedmiot już znany, wymieniony lub na ostatni (bezpośredni) podmiot lub dopełnienie wspomniane w tekście" prowadzi do wniosku, że zwodzicielem i antychrystem jest ... Jezus (!).
Swoją drogą oryginał grecki tego fragmentu jest trochę niepoprawny gramatycznie (orzeczenie w liczbie pojedynczej zamiast w mnogiej, stąd i zaimek nie jest w liczbie mnogiej). Zatem zwolennicy twierdzą, że przeciwnicy nie powinni wykorzystywać tego jako argument. Ponadto wśród zwolenników spotkać możemy np. następujące wyjaśnienia:

jest to wyjątek272;
jest to constructio ad sensum273;

III. Kolejnym ciekawym aspektem jest czasownik: γινώσκωµεν, odczytywany jako tryb przypuszczający czasu teraźniejszego – coniunctivus praesentis activi 1 persona pluralis (wszelkie formy z determinowanym spójnikiem ἵνα – "abyśmy") przekazany w niektórych rękopisach w formie: γινώσκοµεν, czyli jako indicativus praesentis activi 1 persona pluralis (formy czasu teraźniejszego). Stąd obserwujemy w tłumaczeniach kilka wersji dla koniunktiwu: abyśmy poznali, abyśmy mogli poznać lub abyśmy poznawali oraz indikatiwu: poznajemy.

IV. Na koniec warto zauważyć, że dwa przekłady KR/BWP oraz NŚ oddają wyrażenie ἐν τῷ υἱῷ w formie: "przez Syna" lub "poprzez Syna". W pewnym sensie osłabiają tekst, który mógłby być kolejnym dowodem na bóstwo Chrystusa.

Ponadto tłumaczenie takie zaburza też swoistą konstrukcję słów, mianowicie powiązanie między określeniami: "prawdziwy" oraz "Syn" ("jesteśmy w prawdziwym, w Synu Jego"). Zwrot: "jesteśmy w prawdziwym (po)przez Syna Jego" zaciera sens tego sformułowania.

Za poparciem jednak tej ostatniej konstrukcji przytacza się np. fragment Hbr 1:2: ἐπ' ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν υἱῷ – "w tych ostatnich dniach przemówił do nas przez/za pośrednictwem Syna"...

Jednakże należy zwrócić uwagę, że stylistyka języka polskiego w tym wypadku wymaga użycia przyimka "przez" (dosłownie byłoby: "w Synu"). Ponadto w sekwencji z 1J 5:20 współrzędnie występujący przyimek ἐν mógłby sprawiać trudność ze zrozumieniem, że należy przypisać mu inne znaczenie. Aby tego uniknąć, autor 1J powinien był użyć innego przyimka np. διά.

Wydaje się zatem, że jedyne rozsądne, naturalne, niewprowadzające zamieszania tłumaczenie przyimka ἐν, powinno być oddane jako: "w".

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:

F. Gryglewicz Listy katolickie, str. 430-431, Pallotinum, Poznań 1959 – ze strony p. Piotra Andryszczaka

Analiza gramatyczno-filologiczna 1J 5:20

οἴδαµεν – verbum, indicativus perfecti activi 1 persona pluralis – czasownik od: οἶδα – wiedzieć, znać, umieć, potrafić, rozumieć, pojmować, pamiętać, rozpoznawać;

δὲ – coniunctio – spójnik: zaś, a, i, ale; no i, więc; natomiast, mianowicie; raczej;

ὅτι – coniunctio – spójnik: że, ponieważ; dlatego, że; jako, że;

ὁ υἱὸς – substantivum, nominativus masculinum singularis – rzeczownik: υἱός, ὁ – syn, dziecko, potomek, źrebię;

τοῦ θεοῦ – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: θεός, ὁ – bóg, Bóg;

ἥκει – verbum, indicativus praesentis activi 3 persona singularis – czasownik od: ἥκω – nadchodzić, przychodzić, zbliżać się, dochodzić, docierać, nawiedzać (kogoś), być obecnym, stanąć, zjawić się;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

δέδωκεν – verbum, indicativus perfecti activi 3 persona singularis – czasownik: δίδωμι – dawać, powierzać, podarować, rozdawać, udzielać, użyczać;

ἡµῖν – pronomen, dativus pluralis – zaimek od: ἐγώ – ja; tu: nam;

διάνοιαν – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: διάνοια, ἡ – myśl, umysł, zamysł, zamiar, usposobienie, nastawienie; intelekt; znaczenie, inteligencja;

ἵνα – coniuntio – spójnik: aby, ażeby, żeby, lecz; tak, że;

γινώσκοµεν – verbum, coniunctivus praesentis activi 1 persona pluralis (tutka) – czasownik od: γινώσκο (klas. γιγνώσκο) – poznawać, poznać, znać (kogoś, coś, z acc.); dowiedzieć się (o czymś), dowiadywać się, poznawać (że), wiedzieć, zapoznawać, rozumieć; pojmować; zauważać, przekon/ywa/ać się, że; powziąć zdanie, być zdania, myśleć; uznać, przyjąć, zaakceptować, zdecydować, postanowić; być w zażyłym (miłosnym, intymnym) stosunku, być w bliskim stosunku;

τὸν ἀληθινόν – adiectivum, accusativus masculinum singularis – przymiotnik od: ἀληθινός – o ludziach: prawdomówny, szczery; godzien zaufania, wiarygodny, prawy, prawdziwy, rzetelny; o przedmiotach: prawdziwy, zgodny z prawdą, nie sfałszowany; rzeczywisty, realny;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ἐσµὲν – verbum, indicativus praesentis activi 1 persona singularis – czasownik od: εἰμί – być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

ἐν – praepositio (+ dat.) – przyimek: w, na (coś, kogoś); z, przy, blisko, obok, wśród, za, między, u, od, do, pod, przez, przed, podczas, gdy, ponieważ, za przyczyną, za pomocą, przy pomocy, w obecności, z powodu, dzięki, w czasie, w ciągu, podstępem, ze względu; *w jedności*;

τῷ ἀληθινῷ – adiectivum, dativus masculinum singularis – przymiotnik: jak wyżej;

ἐν – jak wyżej;

τῷ υἱῷ – substantivum, dativus masculinum singularis – rzeczownik od: υἱός, ὁ – jak wyżej;

αὐτοῦ – pronomen, genetivus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

Ἰησοῦ – substantivum, genetivus masculinum singularis – rzeczownik od: Ἰησοῦς, ὁ – Jezus;

Χριστῷ – substantivum, dativus masculinum singularis – rzeczownik od: Χριστός, ὁ – Chrystus, pomazaniec, namaszczony, pomazany, Mesjasz;

οὗτός – pronomen, nominativus masculinum singularis – zaimek od: οὗτος, αὕτη, τοῦτο – ten (właśnie), ta (właśnie), to (właśnie); on, ona, ono;

ἐστιν – verbum, indicativus praesentis activi 3 persona singularis – czasownik od: εἰμί – być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

ὁ ἀληθινὸς – adiectivum, nominativus masculinum singularis – przymiotnik: jak wyżej;

θεὸς – substantivum, nominativus masculinum singularis – rzeczownik: θεός, ὁ – bóg, Bóg;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ζωὴ – substantivum, nominativus femininum singularis – rzeczownik: ζωή, ἡ – życie, egzystencja, bytownie, istnienie;

αἰώνιος – adiectivum, nominativus femininum singularis – przymiotnik: αἰώνιος -ον – wieczny, wiekuisty (bez początku; bez końca lub bez początku i bez końca);

Krytyka tekstu 1J 5:20

5:20 Niektóre rękopisy (A Ψ 33 181 322 326 614 945 1067 1292 1505 1735 (1844 opuszcza τὸν) 1846 1852 1881 2298 2412 2464 l598 l884 l1590 it^ar it^c) dodają do wyrażenia: "Prawdziwego" słowo: θεόν. Mamy wtedy: γινώσκωµεν τὸν ἀληθινόν θεόν – "abyśmy poznali prawdziwego Boga". Tak, wiele przekładów: EDW, SK, BP, KR, SŻ.

Drugim istotnym wariantem jest lekcja z: γινώσκοµεν, czyli: indicativus praesentis activi 1 persona pluralis (formy czasu teraźniejszego). Tę poświadczają rękopisy dość poważne, takie jak: א A B* L P 049 33. Wydaje się jednak, że forma trybu oznajmującego w konstrukcji z ἵνα jest mało prawdopodobna. Prędzej spodziewalibyśmy się następnika w postaci infinitivus epexegeticus (tak np. BP), a znaczenie celowe (aby, abyśmy) tego spójnika, jest bardziej naturalne (stąd konstrukcja z koniunktiwem) niż znaczenie: "że", bowiem wprowadzałoby zdanie podrzędne dopełnieniowe (tak jednak np. BT^V).

Wnioski dotyczące 1J 5:20

Wydaje się, że treść oryginału nie jest do końca jednoznaczna. Fakt ten wykorzystuje przekład NŚ, proponując trochę inne odczytanie tekstu natchnionego autora. Świadectwa tradycji rękopiśmiennej także pokazują pewne wahania, ponieważ w niektórych manuskryptach obserwujemy dodanie słowa Bóg, otrzymując wyrażenie: Prawdziwego Boga, jakby chciano ostatecznie rozwiać wszelkie nieporozumienia. Trudno zatem arbitralnie stwierdzić, czy któraś z translacji tendencyjnie przekazuje treść greckiego tekstu.

267) D.H. Stern Komentarz Żydowski do Nowego Testamentu, wyd. Vocatio, Warszawa 2004, str. 1041, M. Zerwick Analysis Philologica Novi Testamenti Graeci, Romae 1953 str. 560;
268) Komentarz KUL Listy katolickie Wstęp – Przekład z oryginału – Komentarz, PSNT tom XI, Pallotinum, Poznań 1959, str. 430; Zob. skany oraz komentarz pastora Piotra Zaremby do PD.
269) Za komentarzem do przekładu PD pastora Zaremby.
270) J. W. Rosłon Gramatyka języka greckiego, ATK b.r.w. str. 194; Warto jednak zauważyć, że np. w N. Turner A Grammar of New Testament Greek by James Hope Moulton vol. III Syntax T & T Clark Ltd, 1963 str. 44 czytamy, że: οὗτός niekoniecznie odnosi się do rzeczownika (podmiotu), który jest najbliższy, ale do rzeczownika, który w umyśle pisarza jest najbardziej wyrazisty (deiktyczny – nawiązujący do elementów kontekstu, sytuacji; poglądowy itp.), a przy 1J 5:20 zaznacza: God, not Christ, is the true God.
271) D. Wallace w Greek Grammar, str. 326 pisze o "psychologicznej bliskości zaimka" οὗτός względem Ἰησοῦ Χριστοῦ, podobnie M. Zerwick w Biblical greek, § 214, str. 68, ale pogląd ten nie jest zbyt przekonujący.
272) Tak zdawkowo np. F. Gryglewicz w Komentarzu KUL-owskim Listy katolickie Wstęp – Przekład z oryginału – Komentarz, PSNT tom XI, Pallotinum, Poznań 1959, str. 430;
273) Tak D. Wallace, Greek Grammar, str. 332;