Komentarz do Łk 1:28

1. W tłumaczeniu tego wersetu znowu dość wyraźnie zarysowują się dwie tradycje translatorskie: katolicka i protestancka (patrz też komentarze do tekstów: Mt 1:25, Mt 16:18). „Spornym” jest określenie: „łaski pełna” (κεχαριτωµένη).

Jest to imiesłów w stronie biernej (passivum) czasu przeszłego (perfectum) w wołaczu (participium perfecti passivi vocativus femininum), określający czynność, która się zaczęła w zadanym momencie w przeszłości, ale której skutek wciąż trwa. Κεχαριτωµένη jest zatem formą czasownika χαριτόω oraz bliskiemu rzeczownikowi: χάρις, ἡ (m.in. łaska, piękno, wdzięk albo: *niezasłużona życzliwość* wg śJ99).

Wydaje się, że niektórzy tłumacze katoliccy starają się uwypuklić znaczenie, z którego Kościół katolicki wywodzi doktrynę o niepokalanym poczęciu Maryi100, protestanckie przekłady kładą zaś nacisk na działanie Boga.

Przyjrzyjmy się poniżej opiniom specjalistów.

2. Część egzegetów katolickich proponuje imiesłów odczytać dosłownie, mianowicie:
"która zostałaś i pozostajesz wypełniona łaską Boga" – wg komentarza z Biblii Jerozolimskiej albo: „Ty, która zostałaś i pozostajesz obdarowana łaskawością Boga”101 (chodzi o obdarowanie – napełnienie, czynność dokonana – perfectum, ale której skutki trwają nadal – "pozostajesz obdarowana").

Bardziej nowocześni tłumacze katoliccy podkreślają jednak, że określenie κεχαριτωµένη jako „łaski pełna” jest raczej wyjaśnieniem lub interpretacją aniżeli tłumaczeniem. W κεχαριτωµένη nie ma bowiem miejsca na słowo: „pełna” i jako takie określenie:”łaski pełna” jest błędne (!)102. I rzeczywiście, gdyby Łukasz chciał dosłownie oddać wyrażenie „łaski pełna”, powinien był napisać np.: πλήρης χάριτος, podobnie jak w J 1:14 i Dz 6:8.

Inni uwypuklają fakt, że jest to tzw. passivum theologicum (divinum), podkreślające działanie Boga i należy je tłumaczyć: „obdarowana łaską”, „przemieniona przez łaskę” bądź „uprzywilejowana”. W ten sposób zachowuje się formę bierną czasownika, jego czas i wskazanie na Boga jako podmiot działający. Jest to zatem ukłon w stronę tradycji protestanckiej.

Z kolei konserwatywni egzegeci katoliccy dopatrują się w χαριτόω formy kauzatywnej czasownika z końcówką -όω (który należy do grupy czasowników przyczynowych i jako taki wskazuje na skutek, przemianę spowodowaną przez χάρις lub też wskazuje na czynność, która sprawia jakąś przemianę w przedmiocie lub osobie), a która w grece służy też do określenia stanu pełni, napełnienia, obfitości103. Stąd tłumaczą: „napełniona łaską” bądź „łaski pełna”.

Jeszcze inni widzą tutaj pewną grę słów i postulują, by oddać tekst jako: „Raduj się, rozradowana łaską!”104, a są i tacy, którzy dostrzegają w κεχαριτωµένη imię własne Maryi105, co nie do końca uznawane jest przez teologów protestanckich.

3. Patrząc na zestawienie, widzimy, że większość rodzimych, katolickich przekładów jest wierna tradycji Wulgaty (gratia plena) oprócz: PJ, PE oraz NKB, zaś biblie protestanckie są bardziej wierne oryginałowi („łaską obdarzona”) – (wyjątkiem PW – "pełna łaski").

W PI oraz PJ mamy ponadto tłumaczenie odpowiednio: „napełniona łaską” oraz „obdarowana łaską” – pierwsze pochodzi od prof. Wojciechowskiego, a drugie ks. prof. Popowskiego. Może jest to próba pogodzenia obu tradycji tłumaczeniowych?

Dodajmy, że leksem κεχαριτωµένη występuje jeszcze w Syr 18:17 (LXX) w formie: ἀνδρὶ κεχαριτωμένῳ (participium perfecti dativi masculinum singularis), gdzie oddawane jest przez biblie katolickie oraz Przekład Ekumeniczny jak poniżej:

BT – człowieka życzliwego KUL – pełnego dobroci BP – człowiek szlachetny BWP – człowiek miłosierny
KG – łaski pełnego EP – pełnego łaski LXX Popowski – pełni łaskawy PE – człowiek łaskawy

Widzimy, że przekłady EP, KG oraz LXX Popowski używają określenia związanego z "pełnią łaski".

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:
  1. I.H. Marshall – The Gospel of Luke: a commentary on the Greek text , str. 65, z serii: The New International Greek Testament Commentary Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1978.
  2. J.B. Green – The Gospel of Luke, str. 82-87, z serii: The New International Commentary of the New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1997.
  3. A. Plummer – A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel according to Saint Luke, str. 21-22, z serii: International Critical Commentary , published by: T&T Clark Ltd, 2000; (reprint I wydania z 1902 r.);
    Analiza gramatyczno-filologiczna Łk 1:28    
καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

εἰσελθὼν – verbum, participium aoristi activi nominativus masculinum singularis – imiesłów od: εἰσέρχομαι – wejść, wchodzić, iść do, podążać do;

πρὸς – praepositio (+ acc.) – przyimek z acc.: do, ku, na, pod, u, dla, koło, przy, blisko, ze względu na, względem (kogoś, czegoś), w kierunku;

αὐτὴν – pronomen, accusativus femininum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, –ή, –ό – jego, jej, jego;

εἶπεν – verbum, indicativus aoristi activi 3 persona singularis – czasownik od: λέγω: mówić, powiedzieć, rzec (komuś coś zrobić), pytać (się), prosić; rozkazywać, zabraniać, zakazywać, zapewniać, oświadczać; opowiadać;

Χαῖρε – verbum, imperativus preaesentis activi 2 persona singularis – czasownik od: χαίρω – radować się, cieszyć się; weselić się;

κεχαριτωµένη – verbum, participium pefrecti passivi vocativus femininum singularis – imiesłów od: χαριτόω – okazywać łaskę, napełniać łaską; ułaskawiać; przemieniać (kogoś) przez łaskę (czyniąc go przez to miłym i przyjemnym, pełnym wdzięku, świętym);106

ὁ κύριος – substantivum, nominativus masculinum singularis – rzeczownik: pan, władca, gospodarz, właściciel;

µετὰ – praepositio (+ gen.) – przyimek: od, z; razem, wsród, między, pomiędzy, do, w towarzystwie (czegoś, czyimś), ze (sobą); razem z, z (kimś), wraz z, oraz, tudzież, w, u;

σοῦ – pronomen, genetivus 3 persona masculinum/neutrum singularis – zaimek σοῦ (σου): od: σύ – ty;
            Krytyka tekstu Łk 1:28            

1:28 Najpoważniejsze manuskrypty (א B L W Ψ) wykazują zgodność odnośnie tego fragmentu. Jest jednak część manuskryptów A C D K X, Δ Θ Π, w których dodane są słowa po σοῦ: εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶν – „błogosławiona jesteś między niewiastami”. Kilka naszych przekładów mianowicie: SK, EDW, EDG, BW, NBG, BWP i PL podąża za tą tradycją rękopiśmienną. Jeden z pisarzy kościelnych, Andrzej z Krety, cytuje: εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶν καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου – „błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony owoc żywota twojego”. Powyższe wersje, to jednak późniejsze dodatki dublujące werset: 1:42.

        Wnioski dotyczące Łk 1:28        

Wydaje się, że pochodzące z Wulgaty raczej błędne tłumaczenie greckiego imiesłowu: κεχαριτωµένη jako: gratia plena – łaski pełna, wywarło ogromny wpływ na egzegezę katolicką. Tekst translacji katolickich (oprócz PJ i NKB) podporządkowany został doktrynie.

Przekład ekumeniczny PE dowodzi jednak, że tłumacze katoliccy otwarci są na rozwiązania proponowane przez kościoły protestanckie. Podobną otwartość widzimy także w protestanckim tekście PW. Sądzę, że obecnie wśród egzegetów katolickich przeważać będzie opinia, że ujęcie protestanckie jest wierniejsze oryginałowi.

  1. 99) Aczkolwiek też nie zawsze tak tłumaczone: zob. The Kingdom Interlinear Translation..., str. 261, we fragmencie: Łk 2:40, gdzie χάρις, ἡ oddano jako: łaska, a nie: "niezasłużona życzliwość"; tak też Chrześcijańskie Pisma Greckie. Dalsze szczegóły zob. też: Wnikliwe poznawanie Pism, tom 2, str 1220, hasło: Życzliwość.
  2. 100) Bulla Ineffabilis Deus, Piusa IX z 1854 r;
  3. 101) L. Melotti Maryja, Matka żyjących wyd. Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 1993, str. 34;
  4. 102) Tak: M. Kiedzik Zeszyty Domowego Kościoła nr 94/2004 str. 6;
  5. 103) M. Thurian Maryja Matka Pana figura Kościoła, wyd. Księży Marianów, W-wa 1990, str. 32; Tak też komentuje ks. Jakub Wujek w swoim wydaniu NT z 1593 r. Zob. także: F. Mickiewicz Nowy Komentarz Biblijny Ewangelia według świętego Łukasza, str. 111;
  6. 104) M. Thurian Maryja Matka Pana, str. 31;
  7. 105) Zob. np. artykuł Z. Ziółkowskiego Z Najtrudniejszych Stronic Biblii w: Żyjemy dla Pana. Księga Pamiątkowa Dedykowana S. Profesor Ewie Józefie Jezierskiej OSU w Siedemdziesiątą Rocznicę Urodzin [ed. M. Rosik] [Księgi Pamiątkowe; Wrocław 2005], str. 773-778; Ciekawa dyskusja terminu w: S.C. Napiórkowski OFMConv Spór o Matkę. Mariologia jako problem ekumeniczny, z serii: Teologia w dialogu 3, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1988, str 44;
  8. 106) Zob. Józef Kudasiewicz Matka Odkupiciela, str. 39, wyd. Jednośc, Kielce 1996;