Komentarz do Łk 1:48

I. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że tłumaczenie tekstu w kilku przekładach katolickich, tj.: KUL, BT, PJ, BL wynika z pewnych założeń doktrynalnych. Interesujący nas zwrot: μακαριοῦσίν με został w nich przetłumaczony na: błogosławić mnie będą, sugerujący pośrednio aspekt związany z kultem maryjnym. Pozostałe tłumaczenia (w tym także katolickie) zdają się tezy tej nie podpierać.

II. Można ponownie zasugerować (choć nie jest to tak wyraziste), że mamy tu do czynienia z dwiema tradycjami translacyjnymi: katolicką i protestancką, podobnie jak miało to miejsce przy tekstach: Łk 1:28 albo Mt 16:18 itd. Zatem wyróżniamy:

ujęcie katolickie ujęcie protestanckie
1. aspekt kultowy: błogosławić mnie będą; 2. aspekt deklaratywny: będą zwać mnie błogosławioną;
3. aspekt kultowy: uwielbią mnie; 4. aspekt życzeniowy: błogosławić mi będą;

Oczywiście powyższe wyrażenia możemy rozszerzyć o znaczenia: wychwalać mnie będą, będą zwać mnie szczęśliwą itp., ponieważ leksem μακαριοῦσίν tu: indicativus futurum activi 3 persona pluralis – czyli czas przyszły trybu oznajmującego w stronie czynnej od czasownika: μακαρίζω oznacza: uważać za szczęśliwego, błogosławionego; błogosławić, wychwalać (kogoś z acc.); W naszych tekstach obserwujemy wersje 1, 2, 4. Wersja 3 jako bardzo "maryjna", nie występuje w polskich translacjach107. Z punktu widzenia filologii oba rodzaje tłumaczeń są poprawne i dopuszczalne.

III. Warto jeszcze zwrócić uwagę na aluzyjne, podobne zwroty występujące w greckiej Septuagincie (LXX) w następujących fragmentach: Rdz 30:13 oraz np. w Ml 3:12108, gdzie czytamy odpowiednio:

καὶ εἶπεν Λεια Μακαρία ἐγώ, ὅτι μακαρίζουσίν με αἱ γυναῖκες·
w wolnym przekładzie: I rzekła Leja: jestem szczęśliwa/błogosławiona, gdyż kobiety będą mnie nazywały szczęśliwą/błogosławioną.
a wg LXX Popowskiego: Leja zawołała: „Jakżem ja szczęśliwa, bo kobiety będą mnie podziwiać!”
oraz
καὶ μακαριοῦσιν ὑμᾶς πάντα τὰ ἔθνη, διότι ἔσεσθε ὑμεῖς γῆ θελητή, λέγει κύριος παντοκράτωρ.
w wolnym przekładzie: I wszystkie narody nazywać was będą szczęśliwymi/błogosławionymi, ponieważ będziecie upragnioną ziemią, mówi Pan Wszechmogący.
a wg LXX Popowskiego: I błogosławić was będą wszystkie ludy, bo będziecie krainą upragnioną – mówi Pan, Wszechwładca.

IV. Podobne sformułowanie ponadto widzimy w Jk 5:11, gdzie czytamy:

ἰδοὺ μακαρίζομεν τοὺς ὑπομείναντας· τὴν ὑπομονὴν Ἰὼβ ἠκούσατε καὶ τὸ τέλος κυρίου εἴδετε, ὅτι πολύσπλαγχνός ἐστιν ὁ κύριος καὶ οἰκτίρμων.

Przypatrzmy się zatem, jak nasze przekłady oddają powyższy werset:

EDW Oto błogosławimy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o cierpliwości Hioba i widzieliście, jak Pan zakończył cierpienia jego, bo Pan jest litościwy i miłosierny.
SK Oto wielbimy jako błogosławionych tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o cierpliwości Joba i widzieliście, jak to Pan odmienił w końcu los jego. Bo pełen miłosierdzia jest Pan i pełen litości.
EDG Oto błogosławimy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o cierpliwości Hioba i widzieliście, jak Pan zakończył jego cierpienia, bo litościwy jest Pan i miłosierny.
KUL Oto błogosławimy tych, którzy wytrwali. O wytrwałości Joba słyszeliście, a znacie koniec, jaki Pan [mu dał], bo pełen listości jest Pan i miłosierdzia.
W Oto za błogosławionych mamy tych, co wytrwali. O cierpliwości Joba słyszeliście i koniec Pański widzieliście; że "litościwy jest Pan i miłosierny."
BTI Oto wychwalamy tych, co wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Joba i widzieliście końcową nagrodę za nią od Pana; bo Pan pełen jest litości i miłosierdzia.
BP Oto jako błogosławionych czcimy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Joba i jak Pan go wynagrodził, bo Pan jest miłosierny i litościwy.
BTII-V Oto wychwalamy tych, co wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i widzieliście końcową [nagrodę za nią] od Pana; bo Pan pełen jest litości i miłosierdzia.
KR/BWP Błogosławimy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście zapewne o wytrwałości Hioba, wiecie też, jaką na koniec zgotował mu Pan za to nagrodę. Pan jest bowiem pełen litości i miłosierdzia.
BW Oto za błogosławionych uważamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Joba i oglądaliście zakończenie, które zgotował Pan, bo wielce litościwy i miłosierny jest Pan.
PW Uznajemy ich przecież za szczęśliwych, ponieważ wykazali wytrwałość. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i widzieliście, jak Pan położył kres jego cierpieniom.
SŻ1 Wiemy, że teraz są bardzo szczęśliwi, bo pomimo cierpień okazali Mu wierność. Przykładem jest również Job, który nawet w rozpaczliwym położeniu, nie przestał ufać Panu; wiemy z Biblii, że Bóg, który pełen jest współczucia i miłosierdzia, sprawił szczęśliwy koniec jego cierpieniom.
SŻ2 Wiemy, że teraz są szczęśliwi, ponieważ pomimo cierpień okazali Mu wierność. Dobrym przykładem jest tu również Job, który nawet w rozpaczliwym położeniu, nie przestał ufać Panu; wiemy z Biblii, że pełen współczucia i miłosierdzia Bóg, zesłał szczęśliwy koniec jego cierpieniom.
SŻ3 Uważamy przecież za błogosławionych tych, którzy wytrwali w cierpieniach. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i przekonaliście się na podstawie końca jego cierpień, że Pan jest pełen współczucia i miłosierdzia.
NŚ Oto za szczęśliwych ogłaszamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i widzieliście, jaki wynik sprawił Jehowa, że Jehowa jest bardzo tkliwy w uczuciach i miłosierny
PI Oto uważamy za szczęśliwych (tych), (którzy zostali wytrwali); (o) wytrwałości Joba usłyszeliście i koniec Pana zobaczyliście, że wielce serdeczny jest Pan i litościwy.
PJ Oto za błogosławionych mamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i znacie nagrodę Pana, bo Pan jest miłosierny i litościwy.
PE Uważamy za szczęśliwych tych, którzy byli wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i zobaczyliście, jaki koniec przygotował mu Pan, bo Pan jest pełen współczucia i miłosierny.
PD Oto za szczęśliwych uważamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Joba i zobaczyliście zakończenie Pana, że Pan jest bardzo litościwy i miłosierny.
KŻ Zobaczcie: tych, którzy wytrwali, uznajemy za błogosławionych. Słyszeliście o wytrwałości Ijowa i wiecie, jaki był zamiar Adonai, że Adonai jest bardzo współczujący i miłosierny.
BL Przecież błogosławimy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście również o wytrwałości Joba, słyszeliście też o jego końcu danym mu przez Pana, pełnego miłosierdzia i litości.
EP Zobaczcie, że uważamy ich za szczęśliwych, ponieważ wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba i wiecie, jak na koniec Pan go wynagrodził, bo Pan jest pełen litości i miłosierdzia.
NBG Oto uważamy za bogatych tych, którzy pozostali wytrwali. Usłyszeliście o wytrwałości Joba oraz zobaczyliście spełnienie Pana, że Pan jest wielce serdeczny i litościwy.
PL Zauważcie, że tych, którzy wytrwali, uważamy za szczęśliwych. Słyszeliście o wytrwałości Joba. Wiecie, jaki był cel Pana. Wiecie też, że Pan jest bardzo litościwy i miłosierny.
UNT Oto za błogosławionych mamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba, i zakończenie Pana widzieliście, bo wielce miłosierny i litościwy jest Pan.
NKB Oto za błogosławionych mamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o wytrwałości Hioba, i zakończenie Pana widzieliście, bo wielce miłosierny i litościwy jest Pan.
UBG Oto za błogosławionych uważamy tych, którzy wytrwali. Słyszeliście o cierpliwości Hioba i widzieliście koniec przygotowany przez Pana, że Pan jest pełen litości i miłosierdzia.
EPP Oto sławimy jako błogosławionych tych, którzy wytrwali; o wytrwałości Hioba słyszeliście i jej uwieńczenie przez Pana widzieliście, albowiem wielce miłosierny jest Pan i bogaty w obfite dary.

Jak można zaobserwować, translacje katolickie częściej uwypuklają znaczenie w aspekcie kultowym, co szczególnie widać w przekładzie ks. prof. Kowalskiego SK: oto wielbimy oraz w BT: oto wychwalamy itp., mogące sugerować kult świętych.

V. Jako ciekawostkę warto zauważyć fakt, iż przekład NŚ oddaje rzeczownik δούλη, ἡ jako niewolnica, podczas gdy pozostałe dają tradycyjne: służebnica, służąca, służka. Oczywiście przekład śJ jest tu najbardziej dosłowny.

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:
  1. I.H. Marshall – The Gospel of Luke: a commentary on the Greek text , str. 82-83, z serii: The New International Greek Testament Commentary Wm. B.Eerdmans Publishing Co. 1978.
  2. J.B. Green – The Gospel of Luke, str. 97-104, z serii: The New International Commentary of the New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1997.
  3. A. Plummer – A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel according to Saint Luke, str. 30-35 (szczególnie str. 32), z serii: International Critical Commentary, published by: T&T Clark Ltd, 2000; (reprint I wydania z 1902 r.);
    Analiza gramatyczno-filologiczna Łk 1:48    

ἐπέβλεψεν – verbum, indicativus aoristi activi 3 persona singularis – imiesłów od: ἐπιβλέπω – wejrzeć, spoglądać, patrzeć (na coś, εἰς, ἐπί, πρός z acc.); rozważać;

ἐπὶ – praepositio (+ acc.) – przyimek z acc.: do, ku, na, po, u, dla, przez, aż do; od... do, w kierunku, między, co do, przy, poprzez, według, przeciwko;

τὴν ταπείνωσιν – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: ταπείνωσις, ἡ – uniżenie; upokorzenie, poniżenie, pokora; niskość, ciężkie położenie;

τῆς δούλης – substantivum, genetivus femininum singularis – rzeczownik od: δούλη, ἡ – sługa, niewolnica, służebnica, służka, poddana;

αὐτοῦ – pronomen, genetivus masculinum 3 persona singularis – zaimek od: αὐτός, -ή, -ό – jego, jej, jego;

ἰδοὺ – particula – partykuła: oto; spójrz no, zobacz, patrz no, zobacz, zauważ;

γὰρ – coniunctio – spójnik: bo, że, bowiem, gdyż, ponieważ;

ἀπὸ – praepositio (+ gen.) – przyimek: o miejscu: od, z, z dala od, dla; ze strony; przyczynowo: za coś, od czegoś, od kogoś; z powodu czegoś, dzięki czemuś, z pomocą, z siebie;

τοῦ – pronomen/articulo – rodzajnik nijaki: to;

νῦν – adverbium – przysłówek: teraz; obecnie, dziś, właśnie, niebawem, zaraz, dopiero co;

μακαριοῦσίν – verbum, indicativus futuri activi 3 persona pluralis – czasownik od: μακαρίζω – uważać za szczęśliwego, błogosławionego; błogosławić, wychwalać (kogoś z acc.);

με – pronomen, accusativus singularis – zaimek: mnie;

πᾶσαι – adiectivum, nominativus femininum pluralis – przymiotnik od: πᾶς, πᾶσα, πᾶν – każdy, wszystek, cały;

αἱ γενεαί – substantivum, nominativus femininum pluralis – rzeczownik od: γενεά, ἡ – naród, pokolenie, ród;
            Krytyka tekstu Łk 1:48            

1:48 Tekst przekazany w większości rękopisów jednomyślnie, bez znaczących wariantów.

        Wnioski dotyczące Łk 1:48        

W naszym zestawieniu obserwujemy dwie główne grupy translacji, zdeterminowane znaczeniem leksemu greckiego, który możemy odczytać w dwójnasób. Niestety, wydaje się, że nie sposób przełożyć ten fragment tak, aby nie być posądzonym o konfesyjną stronniczość. Tłumacz z reguły wybierze taki ekwiwalent, który w jakieś mierze będzie odzwierciedlał reprezentowaną tradycję chrześcijańską. Widzimy jednak, że translacje katolickie przekazują tekst w obu tradycjach, protestanckie zaś opowiadają się za taką, która nie sugeruje kultu.

Oczywiście do końca nie jesteśmy w stanie określić, czy intencją natchnionego autora miało być: "wychwalanie (kult?) Maryi", czy 'tylko' "nazywanie/uważanie jej" przez wszystkie czasy (pokolenia, narody?) za błogosławioną (szczęśliwą)? Pozostawmy te dylematy teologom.

  1. 107) Swoją drogą Kościół katolicki nie uczy o "uwielbieniu" dla Maryi, jedynie o "czci względnej', zatem tak przełożony tekst byłby niepoprawny z punktu widzenia ortodoksji katolickiej.
  2. 108) W obu przypadkach w oryginale hebrajskim mamy formę od czasownika: אשר (aszar) – w koniugacji piel oznaczającą: uważać za szczęśliwego, nazwać szczęśliwym; zob. L. Koehler, W. Baumgartner, J.J. Stamm Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2008; t. I, str. 94.