Komentarz do Mt 25:46

I. Widzimy, że w przekładach występują następujące wyrażenia: wieczna męka, kaźń, potępienie, kara, zagłada oraz odcięcie, które są tłumaczeniem leksemu: κόλασιν.

1. Przyjrzyjmy się wpierw znaczeniu tego słowa, przeglądając wartości słownikowe rzeczownika κόλασις oraz czasownika κολάζω. I tak:

κόλασις ἡ κολάζω
Węclewski
(pisownia oryginalna)		 kara, karcenie, kaźń; Właść. obciąć skrzydła stąd:
1. powściągnąć, okrócić, trzymać w ryzie lub na wodzy 2. ostrzedz, karcić, katować, karać, ukarać, kaźnić, i to celem poprawienia, gdy τιμορέω karcić znaczy celem utrzymania powagi prawa;
Abramowiczówna 1. (klas.) okrzesywanie gałęzi zwł. drzew migdałowych; 2. karanie, karcenie; potępienie (NT); 1. powściągnąć, powstrzymać, ukrócić pass. być poprawionym, trzymanym w karbach; 2. karcić, karać pass. być ukaranym; doznać krzywdy; 3. powstrzymać rozwój drzewa, zwł. migdałowego;
Jurewicz 1. karanie, karcenie; 2. okrzesywanie, obcinanie gałęzi; I. act. i med. 1. powstrzymać, powściągnąć, ukrócić 2. karać, karcić 3. powstrzymać rozwój drzewa II pass. 1. być poprawionym, trzymanym w ryzach 2. być ukaranym, skrzywdzonym;
Bosak karanie, karcenie, kara; potępienie wymierzać karę, powstrzymać, ukrócić, karcić, karać (kogoś z acc.) pass.: doznać krzywdy, być ukaranym.
Popowski karanie, kara wymierzać karę, karać kogoś, z acc.

W klasycznej grece83 czasownikiem κολάζω określano czynność okrzesywania gałązek winogron, przycinania gałęzi np. drzew migdałowych, odcinania ich, hamowania (ich wzrostu), innymi słowy skracania, celem poprawienia wyglądu i jakości owoców rośliny. Późniejsze znaczenia ewoluowały i stały się synonimem czynności związanych z karą, karceniem, chłostą zatem i torturowaniem, męką, kaźnią84, a także (LXX) przeszkodą, zemstą, zasadzką, pułapką85 itp.

2. Podstawowym znaczeniem w czasach NT i stosowanym przez polskich tłumaczy jest określenie: "kara". Podobnie w LXX mamy 36 miejsc86, gdzie występują różne formy leksykalne κόλασιν lub κολάζω i w zdecydowanej większości tłumaczone są jako: kara oraz karać. Są to:

    1Ezdr 8:24; 1Mch 7:7; 2Mch 4:38; 6:14; 3Mch 1:3; 3:26; 7:3; 7:10.14; 4Mch 2:12; 8:6.9; 18:5; Mdr 3:4; 11:5.8.13.16; 12:14-15.27; 14:10; 16:1-2.9.24; 18:11.22; 19:4; Dn 6:13a; Jer 18:20; Ez 14:3-4.7; 18:30; 43:11; 44:12;

Z kolei w dziele Józefa Flawiusza pt. „Wojna Żydowska” (ks. 2, 163), autor charakteryzując faryzejską doktrynę o duszy, pisze:

"τὰς δὲ (ψυχαὶ) τῶν φαύλων ἀιδίῳ τιμωρίᾳ" – "dusze zaś złych są karane wieczną męką" (lub w przekładzie Radożyckiego: „(...) dusze złych natomiast skazane są na wieczne męki”87)

skąd widzimy, jakie jest tło leksemu: κόλασις. Warto tu zaznaczyć, że u Flawiusza znaczenia tego greckiego wyrazu skupiają się także wokół terminu „kara”88, a w jednym przypadku mamy „kaźń” (wg. Radożyckiego). Podobnie w tekście pseudo-Apollodora Bibliotheca 1,9,3: κολάζεται δὲ Σίσυφος ἐν Ἅιδου πέτρον ταῖς χερσὶ καὶ τῇ κεφαλῇ κυλίων, καὶ τοῦτον ὑπερβάλλειν θέλων· – Syzyf ponosi karę w Hadesie, gdzie toczy rękami i głową kamień, chcąc go przerzucić;

3. Innymi określeniami, występującymi w polskich przekładach, są: męka lub kaźń (tak np.: EW, KUL, BT, BP, BW, EP), odwołujące się do późniejszego znaczenia κόλασις (choć przeglądając współczesne słowniki, zauważmy, że nie podają one tych wartości). Podane znaczenia obarczone są już pewnymi tendencjami doktrynalnymi. Na marginesie można tu wspomnieć, że literatura apokryficzna utożsamiała już κόλασις z karą piekła89.

4. Kolejne określenia to: zagłada (PW) oraz odcięcie (NBG i NŚ). Temu ostatniemu przekładowi poświęcę jeszcze trochę miejsca poniżej.

5. Ostatnim wyrażeniem jest potępienie występujące tylko w jednym przekładzie, mianowicie w KR/BWP.

II. Biorąc zatem pod uwagę powyższe dane, wydaje się, że można już zauważyć, iż tłumacze starali się wybrać leksem, który być może najlepiej oddawał doktrynę, którą reprezentowali. I tak niektóre przekłady katolickie: BT, BP, SK, EDW, KUL oraz protestancka BW wydobywają akcent męki, kaźni, przez co z góry sugerują, że taki los dotknie grzeszników. Prawdopodobnie chodzi też o literalne odczytanie kontekstu, a szczególnie wersetu 41 (wg NŚ):

"Wtedy powie z kolei do tych po swej lewicy: 'Idźcie ode mnie, przeklęci, w ogień wieczny, przygotowany dla Diabła i jego aniołów".

Na marginesie warto odnotować pewnien fakt. Otóż BT w wyd. V leksem: κόλασιν tłumaczony do tej pory jako: „męka”, oddaje jako: „kara”.

Tłumaczenia NBG oraz NŚ (podobnie jak to jest w naukach innych badaczy np. epifanistów) przekładają κόλασιν na: „odcięcie”, odwołując się do znaczenia, które funkcjonowało w grece w okresie klasycznym. Tak oddany tekst współgra z doktryną śJ (ale i adwentystów), nieuznających kary piekła (mąk piekielnych) oraz istnienia duszy po śmierci. Stąd leksem grecki przełożony w sposób, który nie kojarzy się z takimi poglądami. ŚJ sugerują, aby dosłownie odczytać ten wyraz jako: odrąbanie, przycięcie90.

Jednak bez dookreślenia czym jest to odcięcie, tekst staje się mniej czytelny. Uważam, że byłby bardziej zrozumiały, gdyby tłumacz dopowiedział, na czym owo "odcięcie" polega, np: „na odcięcie [od życia]” (lub tak jak ma PW – "na zagładę") albo: odejdą w wieczne zapomnienie lub parafrazując: „na wieczną [śmierć]”.
Pozostaje nam zatem tylko domyślać się, że chodzi o "odcięcie od Boga (jako życiodajnej siły), od życia". Samo sformułowanie „odejść w wieczne odcięcie” jest niejasne, niekomunikatywne.
Widzimy, że najnowsza rewizja przekładu NŚ werset nieznacznie zmienia. Nie jest to już dosłowne tłumaczenie. Określenie zostaną bezpowrotnie zgładzeni jest bardziej zrozumiałe, ale dostosowane do nauk świadków Jehowy.

Tu jako ciekawostkę nadmienię, że epifaniści przyjmują znaczenie odcięcie, ponieważ ono "lepiej zgadza się z drugim członem zdania, zachowując tym samym siłę i piękno antytezy. Sprawiedliwi pójdą do życia, a niegodziwi na odcięcie od życia, czyli śmierć" i zwracają uwagę na słowa z 2 Tes 1:9.

W starszych translacjach np. EDW, BW, BTI widzimy, że κόλασιν przełożone zostało jako „męka, kaźń” (tak proponuje Węclewski: kaźń, kara, karcenie;).

III. Warto tu odnotować, że w NT jeszcze 3 razy możemy spotkać leksem κόλασιν w:

  1. 1J 4:18; (patrz komentarz do tego tekstu)
    2. oraz w:
  2. Dz 4:21
    3. jako formę trybu przypuszczającego aorystu strony biernej od czasownika κολάζω tj. coniunctivus oristi medii 3 persona pluralis κολάσωνται, w zdaniu dopełnieniowym z πῶς w sformułowaniu: τὸ πῶς κολάσωνται αὐτούς.
  3. 2P 2:9 jako konstrukcja z imiesłowem.

Przypatrzmy sie zatem dwóm ostatnim tekstom. W naszych przekładach pierwszy urywek oddany jest następująco:

EDW jak by ich ukarać SK Nie znajdowali bowiem podstawy do ukarania ich.
EDG jak by ich ukarać KUL jak by ich ukarać
W w jaki sposób ich ukarać BTI a nie znajdując żadnej podstawy do ukarania,
BP Nie znajdując powodu do ukarania BTII-V a nie znajdując żadnej podstawy do wymierzenia im kary
KR/BWP nie znaleźli żadnej podstawy [prawnej] do wymierzenia im kary BW za co by ich ukarać
PW Nie mogąc znaleźć podstaw do ukarania SŻ Nie ukarano ich
NŚ że nie znaleźli żadnej podstawy do wymierzenia im kary PI jak mogliby ukarać ich
PJ za co mogliby im wymierzyć karę PE a nie znajdując żadnej podstawy do wymierzenia im kary
PD za co mogliby ich ukarać KŻ nie mogli ich ukarać
BL Nie znajdując powodu do ukarania EP co zasługiwałoby na karę
NBG jakby ich mogli ukarać PL za co mogliby ich ukarać
UNT za co mogliby ich ukarać UBG a nie znajdując żadnej podstawy do ich ukarania
EPP za co i jak ich ukarać

Widać, że wszystkie przekłady konsekwentnie (w tym i NŚ! oraz NBG) oddają coniunctivus związany z κολάζω jako: "karać", ponieważ tylko takie znaczenie jest tu najbardziej adekwatne. Z drugiej strony leksemy: męka", "kaźń" są tu też nieodpowiednie.

Drugi fragment 2P 2:9b, w którym pada słowo: κολαζομένους to participium praesentis medii/passivi accusativus masculinum pluralis, czyli imiesłów czasu teraźniejszego strony medialno-pasywnej w bierniku liczby mnogiej oznaczający: karanych, trzymanych w ryzach.
Tutaj konstrukcję biernika z imiesłowem oraz bezokolicznikiem τηρεῖν można przełożyć jako zdanie celowe, ze spójnikiem: żeby, aby, celem, dla.

Przekłady wyrażenia w bliskim kontekście są następujące:

GNT ἀδίκους δὲ εἰς ἡμέραν κρίσεως κολαζομένους τηρεῖν EDWa niesprawiedliwych na dzień sądny na mękę zachować.
SK a bezbożników zachować na dzień sądu dla ukarania, EDG a niesprawiedliwych na dzień sądny zachować, aby zostali ukarani.
KUL niesprawiedliwych zaś [jak] zachować, aby ich ukarać w dniu sądu, W a niesprawiedliwych zachować na dzień sądu, aby byli męczeni,
BTI niesprawiedliwych zaś jak zachować na ukaranie w dzień sądu, BP a niesprawiedliwych zachować na dzień sądu dla ukarania,
BTII-IV niesprawiedliwych zaś jak zachować na ukaranie w dzień sądu, KR/BWP a bezbożnych zatrzymać aż do dnia sądu na ukaranie.
BW bezbożnych zaś zachować na dzień sądu celem ukarania, PW a bezbożnych zachować na dzień sądu i kary,
SŻ ale bezbożnych z pewnością ukarze w dniu Sądu Ostatecznego. NŚ1 a nieprawych zachować na dzień sądu, żeby zostali odcięci,
NŚ2 a nieprawych zachować na dzień sądu, żeby zostali wytraceni, PI niesprawiedliwych zaś na dzień osądzenia (jako) karanych strzec.
PJ a niegodziwych, jako podległych karze, zachować na dzień sądu, BTV niesprawiedliwych zaś jak zachowywać na ukaranie w dzień sądu,
PE a niesprawiedliwych zachować na dzień sądu, aby ich ukarać, PD bezbożnych zaś zachowywać poskromionych na dzień sądu
KŻ i jak zachować niegodziwych na Dzień Sądu, karząc ich tymczasem, BL bezbożnych zaś przetrzymać na dzień sądu i ich ukarać,
EP Niesprawiedliwych jednak zachowuje na dzień sądu i kary, NBG a niesprawiedliwych umieścić tam, gdzie są karani aż do dnia sądu.
PL a bezbożnych zachować dla ukarania w dniu sądu UNT a niesprawiedliwych na karę w dzień sądu zachować
UBG a niesprawiedliwych zachować na dzień sądu, aby byli ukarani; EPP niesprawiedliwych zaś zachować dla ukarania w Dniu Sądu,

W tym fragmencie I wydanie przekładu NŚ nawiązuje znaczeniem do naszego bazowego tekstu. ŚJ wybrali taki wariant, aby konsekwentnie oddać grecki leksem (podporządkowany doktrynie). W II wydaniu imiesłowowi κολαζομένους nadano inny odcień: wytracenie. Reszta przekładów konsekwentnie (NBG także!) tłumaczy na: "kara", oprócz EDW i W, w których zastosowano określenie: "męka, męczenie" (z łaciny: in diem judicii reservare cruciandos).

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:
  1. R.H. Gundry – Matthew: a commentary on his handbook for a mixed church under persecution, str. 516. Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1994.
  2. E.Fudge, R.A. Peterson – Two views of hell: a biblical & theological dialogue, str. 83-113 (szczególnie ss. 89-96). Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1994.
    Analiza gramatyczno-filologiczna Mt 25:46    
καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ἀπελεύσονται – verbum, indicativus futuri medii 3 persona pluralis – czasownik od: ἀπέρχομαι – odchodzić, odpływać, płynąć, oddalać się, udawać się, odjeżdżać, jechać, rozchodzić się, powracać, iść (+ εἰς z acc. dokądś);

οὗτοι – pronomen, nominativus masculini pluralis – zaimek od: οὗτος, αὕτη, τοῦτο – ten (właśnie), ta (właśnie), to (właśnie); on, ona, ono;

εἰς – praepositio (+ acc.) – przyimek: o kierunku: do, ku, na, w; o terminie: do, aż, przez, aż do, na; o granicy i mierze czynności: do, aż do, około, po; o przyczynie: z powodu, ze względu, na skutek; o stosunku do osoby lub rzeczy: względem, co do, o (kimś); o sposobie: na (obecny sposób), na (miarę), w (miarę); o celu lub przedmiocie: dla, na, ku;

κόλασιν – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: κόλασις, ἡ – karanie, karcenie, kara; odcięcie, okrzesywanie gałęzi; męka, potępienie;

αἰώνιον – adiectivum, accusativus femininum singularis – przymiotnik od: αἰώνιος -ον – wieczny, wiekuisty (bez początku; bez końca lub bez początku i bez końca);

δέ – coniunctio – spójnik: zaś, a, i, ale; no i, więc; natomiast, mianowicie; raczej;

οἱ δίκαιοι – substantivum, nominativus masculinum pluralis – rzeczownik odprzymiotnikowy od: δίκαιος, -α, -ον – prawy, sprawiedliwy, przestrzegający praw (obyczajów); pobożny, wypełniający obowiązki wobec Boga i ludzi; prawowity;

εἰς – praepositio (+ acc.) – jak wyżej;

ζωὴν – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: ζωή, ἡ – życie, egzystencja, bytownie, istnienie;

αἰώνιον – jak wyżej;
            Krytyka tekstu Mt 25:46            

25:46 Tekst przekazany w większości rękopisów jednomyślnie, bez znaczących wariantów.

        Wnioski dotyczące Mt 25:46        

Wydaje się, że niektóre tłumaczenia zostały podporządkowane doktrynie o "mękach piekielnych". Są to np. BP, KUL, BW, BT, (leksemy związane z kaźnią itp.), choć w najnowszym wydaniu BT widzimy zmianę (być może to ukłon w stronę tych wyznań protestanckich, które nie uznają nauki o mękach piekielnych?).

Przekład NŚ odbiega od tradycyjnego nurtu translacyjnego, bowiem wyraz κόλασιν przetłumaczono na: *odcięcie* – zgodnie z doktryną śJ. Podobny tekst mamy w NBG, ale tu nie jest znany mi powód takiego tłumaczenia (być może zgodnie z deklaracją, że ma to być "najwierniejszy polskojęzyczny przekład Biblii", zob. charakterystyka przekładu NBG, choć Biblia gdańska ma: męki wieczne).

Najbardziej adekwatne uważam przekłady, które rzeczownik κόλασιν oddają jako: "kara". Jest to neutralne sformułowanie, bez względu na to, czy dana denominacja wyznaje wiarę w męki piekielne, czy też nie. Tak zatem najbezpieczeniej tłumaczyć to wyrażenie.

  1. 83) "Liddell & Scott" dla czasownika κολάζω podaje wartości: check, chastise, to be corrected, punish, zaś dla κόλασις, ἡ tenże: "Liddell & Scott" ma: checking the growth of trees, chastisement, correction, of divine retribution;
  2. 84) Zob. Blue Letter Bible; oraz: BAGD/BDAG odpowiednio: punish; punishment, long-continued torture; injury/penalize, zaś The Theological Dictionary of the New Testament vol. III str. 814 κόλασις – chastisement, punishmnent; a dla κολάζω – to cut short, to lop, to trim, to impede, to restrain; to punish, to chastise; Oczywiście znaczenie słów należy rozpatrywać w ich kontekstach i okresach występowania. Tamże t. III str. 814-817; Ponadto np. G. Abbott-Smith w swym A Manual Greek Lexicon of the New Testament str. 252 daje dla κολάζω dodatkowo: to curtail, dock, prune, zaś dla κόλασις, ἡ dodatkowo: correction, penalty; oraz informację, że jest to synonim τιιμορία, ἡ – requital; Zob. dalej: tutaj;
  3. 85) Dalsza dyskusja np.: w: The Theological Dictionary of the New Testament, vol. III, str. 814-816; oraz znaczenia np. J. Lust, E. Eynikel, K. Hauspie "A Greek-English Lexicon of the Septuagint", Deutsche Bibelgesellschaft, tomy: I-II, Stuttgart 1992-1996; Zob. też: R.H. Countess Błędy doktryny świadków Jehowy, Wydawnictwo "Vocatio", Warszawa 1998, str: 119-121 oraz skany z tej publikacji;
  4. 86) Teksty wraz z krótkim kontekstem są przetłumacznone na tej stronie;
  5. 87) Józef Flawiusz, Wojna Żydowska, str. 166;
  6. 88) Zob. np.: "karcenie" (dod. psnt), "ukaranie" (dod. psnt), "kara" – "Wojna Żydowska: 1:28; 1:493; 2:276; 3,320; 4:116; 4:119; 5:536; 5:355; 5:408; 5:483; 5:558; 6:3; 6:385; 7:37; 7:38; 7:272;
    Starożytności Żydowskie: 1:60; 2:134; 2:138; 2:146; 4:50; 5:152; 7:229; 7:266; 8:20; 9:139; 10:93; 11:143; 11:211; 11:282; 13:107; 13:293; 13:294; 14:74; 15:16; 15:366; 16:2; 16:4; 16:277; 16:347; 17:164; 17:207; 19:203; 19:221; 20:254;
    Contra Apionem: 2,194; 2,178; 2,216;
    "kaźń" – Starożytności Żydowskie: 2:137; (wg Radożyckiego);
    Powyższe ponadto wg: http://watchtower.org.pl/forum/index.php?s=&showtopic=1110&view=findpost&p=72133, ale tam nie uwzględniono leksemów: 'karcenie' i 'ukaranie';
  7. 89) Zob. "Apokalipsa Piotra" 6:21 za: BAGD, hasło: κόλασις ἡ, str. 441 (wersja etiopska tego apokryfu bardziej jednoznacznie określa jako miejsce męki).
  8. 90) Zob. "Wnikliwe poznawanie Pism", tom 2, str. 1150, hasło: Zgładzenie;