PISMO ŚWIĘTE NOWEGO TESTAMENTU – ANTOLOGIA POLSKICH PRZEKŁADÓW PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ (1945-2023)

Komentarz do Rz 9:5

I. W tekście napotykamy na szereg trudności. Podobnie jak to miało miejsce przy fragmencie Łk 23:43, tak i tutaj, aby dobrze przełożyć nasz werset, tłumacz musi ustalić najpierw poprawną interpunkcję. Kolejną trudnością jest pytanie: czy mamy tu do czynienia z doksologią? Jeśli tak, to raczej całość tekstu musi odnosić się do Boga, jeśli nie, to fragment ten może sugerować bóstwo Chrystusa, a w związku z tym, denominacje chrześcijańskie będą rozmaicie ten werset tłumaczyć. Przypatrzmy się zatem poniższym spostrzeżeniom.

II. Są przekłady np. PD, które w treści, jak i w komentarzach wyrażają przekonanie, że nie jest to doksologia, a bardzo dobitne wyznanie wiary w bóstwo Chrystusa. Są jednak i takie jak np. SK, NŚ, które zdają się tego przekonania nie podzielać. Egzegeci proponują kilka koncepcji przekładu, każda związana jakoś mniej lub bardziej z interpunkcją wersetu.
W komentarzach spotykamy następujące zasadnicze warianty180:

1. Przecinek (lub brak) przed „który” (po σάρκα):

a)	„… od których pochodzi Chrystus według ciała, który jest ponad wszystkim, Bóg błogosławiony na wieki! Amen”;

b)	„..., który jest ponad wszystkim, Bogiem błogosławionym na wieki! Amen”;

c)	„…, który jest Bogiem ponad wszystkim, błogosławiony/m na wieki! Amen”;

Taki sposób interpretacji odnosi się do Chrystusa i zdaje się określać go jako Boga (choć nie jako ὁ θεός jak zauważa J. A. Fitzmyer181);

2. Dwuropek lub kropka po σάρκα:

a)	„…z których wywodzi się Chrystus według ciała. Bóg, który jest ponad wszystkim, niech będzie błogosławiony na wieki! Amen”.

Jest to typowe zakończenie dla doksologii żydowskiej. I kolejna modyfikacja:

b)	„…według ciała: On, który jest nad wszystkim jest Bogiem błogosławionym na wieki”

3. Przecinek po σάρκα, dwukropek lub kropka po πάντων (modyfikacja powyższego):

a)	„…według ciała, On, który jest Bogiem ponad wszystko, niech będzie błogosławiony na wieki! Amen”.

b)	„…od których wywodzi się Chrystus według ciała, który jest ponad wszystkim. Bóg błogosławiony na wieki. Amen!”.

Taka interpretacja rozdziela chwałę pomiędzy Chrystusa i Boga.

c)	„…od których wywodzi się Chrystus według ciała, który jest ponad wszystko. Bóg błogosławiony na wieki. Amen!”.

d)	„…od których wywodzi się Chrystus według ciała, który jest ponad wszystko. Niech Bóg będzie błogosławiony na wieki. Amen!”.

Powyższe doksologie b–d), które odnoszą się do Boga, są jednak mniej zrozumiałe, sztuczne. Powstają bowiem dwa odrębne zdania.

4. Kolejne warianty:

e)	„…od których wywodzi się Chrystus według ciała, i do których należy Bóg, który jest ponad wszystkim. Amen”

Jest to próba innego odczytania wyrażenia ὁ ὢν na skutek tzw. homojoteleuton182 (ὧν ... ὁ θεός), wtedy zmienia się sens imiesłowu: "będący Bogiem". Tak zmodyfikowane zdanie można też odczytać:

f)	"...od których wywodzi się Chrystus według ciała, i których Bóg nad wszystko [jest] błogosławiony na wieki".

Koniektura ta jednak nie została powszechnie przyjęta183. I następne warianty to:

g)	„…ich są ojcowie i z nich jest Chrystus według ciała, Ten, który jest nad wszystkimi. Bóg niech będzie uwielbiony na wieki. Amen”184.

h)	„…których przywilejem są patriarchowie i z których wywowodzi się Chrystus wegług ciała. On jest Bogiem ponad wszystkim, błogosławiony na wieki. Amen”185.

III. Zwolennicy wariantów 2–4 twierdzą m.in., iż w autentycznych listach Pawła186, Chrystus nie jest wprost nazwany Bogiem, a kontekst słów zdaje się sugerować, że cały fragment odnosi się do wszechwładzy Boga. Zwracają uwagę na podobieństwa z Rz 1:25 oraz 2Kor 11:31.

I tu znów przeciwnicy argumentują, że:

• doksologie nigdy u Pawła nie rozpoczynają się od podmiotu, lecz zawsze od orzeczenia i związane są ściśle z tym, co je poprzedza np.: Rz 1:25 11:36; 2Kor 11:31; Ga 1:4-5; Ef 3:20-21; Flp 4:19-20; 1Tm 1:17; 2Tm 4:18; Hbr 13:21; 1P 4:11; 2P 3:18187;
• kontekst, pełen smutku i przygnębienia nie przemawia, za tym, aby kończyć doksologią zazwyczaj związaną z dziękczynieniem i radością.

IV. Jeszcze inni poszukują dalszych analogicznych sformułowań. Na przykład wg New World Translation of the Holy Scriptures – With References188 przytaczane jest dzieło A Grammar of the Idiom of the New Testament189, gdzie argumentuje się następująco (cytat z małymi modyfikacjami):

Wydaje się jednak, iż teza ta jest bezzasadna, a rozprawiono się z nią już dość dawno. Otóż zwraca się uwagę, że występujące w psalmie dwukrotne εὐλογητός niedokładnie oddaje hebrajski oryginał. Jest to zatem powtórzenie, sprawiające wrażenie konstrukcji podobnej do Rz 9:5191.

Innym argumentem, jaki się rozważa192, jest obserwacja, że wyrażenie ὁ ὢν jest rozdzielone od ὁ Χριστὸς przez frazę: τὸ κατὰ σάρκα. Stanowi to jakby przedłużoną formę pauzy ze szczególnym naciskiem na frazę: "według ciała", bowiem wskazuje na to rodzajnik: τὸ. Całość zatem tworzy naturalną i łatwą konstrukcję doksologiczną, zakończoną tak, jak kończą się doksologie, mianowicie wyrazem: ἀµήν – amen;

V. Ogólnie rzecz ujmując, większość polskich tłumaczeń oddaje ten werset wg wariantu 1, który uwypukla bóstwo Chrystusa. Egzegeci przyjmujący tę wersję argumentują, że doksologia zbudowana asyndetycznie (tzn. bezspójnikowo) nie występuje nigdzie u św. Pawła. Zwracają uwagę, że gdyby tekst ten odnosił się do θεός – Boga (Ojca) jako forma doksologii, zbyteczny byłby imiesłów ὢν. Zob. Komentarz KUL str. 201 oraz str. 202. Umiejscowienie go z kolei sugeruje, że jest to zdanie podrzędnie złożone przydawkowe z zaimkiem względnym rozpoczynającym się od: „który jest” – stąd Chrystus to: „będący Bogiem ponad wszystkim”, czyli: „który jest Bogiem ponad wszystkim”.

VI. Na koniec zauważmy, że do ciekawych wariantów w polskich przekładach można zaliczyć: SK, KŻ – 3b) oraz NŚ – wariant 2a). Tłumacz przekładu PJ sugeruje – poprzez użycie wielkich liter – nawiązanie do słów z Wj 3,14, dopatrując się formy imienia Boga. Dość to oryginalna koncepcja w tłumaczeniu.

Dalsze pogłębienie tematyki polecam linki:

1. L. Morris – The Epistle to the Romans, str. 343-352, z serii: The Pillar New Testament Commentary Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1988.
2. Częściowo zeskanowane dzieło: D.J. Moo – The Epistle to the Romans, str. 555-568 (brak ss. 556-558, 567) z serii: The New International Commentary of the New Testament Wm.B. Eerdmans Publishing Co. 1996.
3. Częściowo zeskanowane dzieło: B. Byrne, D.J. Harrington – Romans, str. 284-288 (szczególnie str. 288) z serii: Sacra Pagina, published by Liturgical Press, 1996.
4. C.E.B. Cranfield – A critical and exegetical commentary on the Epistle to the Romans, vol 2., str. 451-470 (szczególnie od strony 464), z serii: International Critical Commentary, published by: T&T Clark Ltd, 1979;
**********************
5. K. Romaniuk – List do Rzymian, str. 200-202, Pallotinum, Poznań 1978 – ze strony p. Piotra Andryszczaka

ὧν – pronomen, genetivus masculinum pluralis – zaimek: ὅς, ἥ, ὅ: ten, ta, to; który, która, które; on, ona, ono; jaki, jaka, jakie;

οἱ πατέρες – substantivum, nominativus masculinum pluralis – rzeczownik od: πατήρ, ὁ – ojciec, rodzic, przodek, praojciec, sprawca, twórca, autor; pl.: ojcowie, przodkowie, protoplaści, praojcowie, rodzice;

καὶ – coniunctio – spójnik: i, a;

ἐξ – praepositio (+ gen.) – przyimek od ἐκ (przed samogłoską: ἐξ) – od, z ze, spośród; skądś, poza, z dala; na (którym miejscu); odkąd, po; z racji (czegoś), dzięki (czemuś), przy pomocy (czegoś);

ὧν – pronomen, genetivus masculinum pluralis – zaimek jak wyżej;

ὁ Χριστὸς – substantivum, nominativus masculinum singularis – rzeczownik: Chrystus, pomazaniec, namaszczony, pomazany, Mesjasz;

τὸ – pronomen/articulo, accusativus neutrum singularis – rodzajnik nijaki: to;

κατὰ – praepositio (+acc) – przyimek: wzdłuż (i wszerz), ku, poprzez, w czasie, podczas, po kolei, około, kolejno; dla, do, ze względu (na coś), według; w odniesieniu do (czegoś), ku dołowi, w zakresie, w dół; zgodnie z, stosownie do; przeciwko, w tył, do tyłu, wstecz;

σάρκα – substantivum, accusativus femininum singularis – rzeczownik od: σάρξ, ἡ – ciało; mięso; człowiek;

ὁ – pronomen/articulo, nominativus masculinum singularis – rodzajnik męski: ten;

ὢν – verbum, participium praesetnis activi nominativus masculinum singularis – imiesłów od: εἰμί – być, istnieć, zdarzać się, żyć, dziać się, następować, nastawać, przydarzać się; znaczyć, oznaczać; przebywać; być naprawdę, być obecnym, być dostępnym;

ἐπὶ – praepositio (+ gen.) – przyimek: na, po, koło, przy, nad, ponad, w czasie, w;

πάντων – adiectivum, genetivus neutrum pluralis – przymiotnik od: πᾶς, πᾶςα , πᾶν – każdy, każdy kto, wszystek, cały, całkowity, wszelki, kto bądź; jaki bądź, jakikolwiek; pełny, najwyższy;

θεὸς – substantivum, nominativus masculinum singularis – rzeczownik: θεός, ὁ – bóg, Bóg;

εὐλογητὸς – adiectivum, nominativus masculinum singularis – przymiotnik: błogosławiony, chwalebny, uwielbiony;

εἰς – praepositio (+ acc.) – przyimek: o kierunku: do, ku, na, w; o terminie: do, aż, przez, aż do, na; o granicy i mierze czynności: do, aż do, około, po; o przyczynie: z powodu, ze względu, na skutek; o stosunku do osoby lub rzeczy: względem, co do, o (kimś); o sposobie: na (obecny sposób), na (miarę), w (miarę); o celu lub przedmiocie: dla, na, ku;

τοὺς αἰῶνας – substantivum, accusativus masculinum pluralis – rzeczownik od: αἰών, ὁ – wiek; świat; czas trwania życia, życie, *system rzeczy* ;

ἀµήν.– particula – partykuła: zaprawdę, istotnie; amen;

            Krytyka tekstu Rz 9:5            

9:5 Fragment ten już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa mógł budzić spore kontrowersje. W najstarszych rękopisach – jak wiemy – interpunkcja nie występowała, zatem zrozumienie wynikało raczej z przekazanej tradycji.

Wydawcy tekstu krytycznego w zależności od rozwoju badań nad krytyką tekstu (a może rewidując dotychczasowe rezultaty swoich dociekań) wydają się także „ewoluuować” w swoich poglądach. I tak, wczesny Aland tj. do wydania 3 umieszcza kropkę (point), zaś wydanie 3 poprawione oraz 4 kładą już w naszym tekście przecinek.

Kodeksy Aleksandryjski (patrz także faksymile Kodeksu Aleksandryjskiego) – A, Watykański (B), C L oraz liczne minuskuły po σάρκα umieszczają kropkę; Westcott & Hort oraz Merk dają przecinek.

        Wnioski dotyczące Rz 9:5        

Myślę, że na gruncie czysto filologicznym nie da się do końca ustalić, jaki jest ostateczny sens słów św. Pawła. Zrozumienie tekstu będzie zależało od tego, jaki pogląd prezentuje tłumacz. Osobiście bliskie mi są poniższe translacje:

„… będący ojcowie i z których to [pochodzi] Chrystus według ciała, będący ponad wszystkim B/bogiem błogosławionynym na wieki, amen.”

lub:

„… będący ojcowie i z których to [pochodzi] Chrystus według ciała, [ten] który jest ponad wszystkim, B/bogiem błogosławionym na wieki, amen.”

Oczywiście nie miejsce tu na dalsze teologiczno-egzegetyczne dyskusje, ale tekst jest niezmiernie ciekawy.

1. 180) Zobacz: Katolicki Komentarz Biblijny, str. 1301;
2. 181) Tamże str. 1301;
3. 182) Nieświadome zniekształcenie tekstu, powstające w sytuacji, gdy kopista przenosił wzrok z zakończenia jednego wiersza na koniec drugiego. Tu być może pod wpływem wersetu 4. ὧν ἡ υἱοθεσία... oraz 5. ὧν οἱ πατέρες
4. 183) A Textual Commentary..., str. 523;
5. 184) Wg komentarza do PE, str. 353;
6. 185) W przekładzie ks. Edwarda Szymanka w: E. Szymanek Wykład Pisma Świętego Nowego Testamentu, Pallotinum, Poznań 1990, str. 364;
7. 186) Część uczonych rozróżnia listy Pawła dzieląc je na proto- i deutero-pawłowe.
8. 187) List do Rzymian, Komentarz KUL, PSNT tom VI cz. 1, str. 201; Zob. skany. Zob. też: R.H. Countess Błędy doktryny świadków Jehowy, Wydawnictwo "Vocatio", Warszawa 1998 str. 93-96 oraz skany z tej publikacji.
9. 188) Wyd. Watchtower Bible and Tract Society, Brooklyn 1984, str. 1580-1581, dodatek 6D;
10. 189) G. B. Winer, Andover 1897, str. 551; wg New World Translation of the Holy Scriptures – With References, Brooklyn 1984, str. 1581, dodatek 6D;
11. 190) Analogicznie The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, wyd. Watchtower Bible and Tract Society, Brooklyn 1985 str. 1142, Dodatek 2D;
12. 191) Zob. A Textual Commentary..., str. 461, przyp. 5;
13. 192) Wg E. Abbot The Authorship of the Fourth Gospel and Other Critical Essays, Boston 1888, str. 332-438. Zob. link do częściowo zeskanowanego dzieła albo ściągnij w formacie PDF. Omówienie wg New World Translation of the Holy Scriptures – With References, Brooklyn 1984, str. 1581, dodatek 6D;